[ویکی فقه] ید در مورد اعراض و انساب حاکمیت ندارد .
بحث دیگر در مورد قاعده ید این است که مثلا در زوجیت یا نسب اگر بین دو نفر در مورد زن یا فرزندی ترافع و مخاصمه پیش آید، آیا صرف وجود زن یا فرزند در منزل یکی از طرفین دلالتی بر رابطه زوجیت یا نسب بین صاحب منزل و فرد مذکور می کند و اگر کار اختلاف به دادگاه بکشد ذو الید می تواند به صرف داشتن ید از طرف مقابل مطالبه دلیل بکند یا نه؟همان طور که قبلا بیان شد حاکمیت و اعتبار ید در مورد اموال است و حتی روایتی که از حضرت صادق - علیه السّلام - نقل گردید در خصوص اموال مورد اختلاف داخل خانه بین زوجین است. اما عده ای، روایت حضرت صادق - علیه السّلام - را که فرموده اند: «من استولی علی شی ء منه فهو له» به غلط تعبیر می کنند و آن را به غیر اموال نیز تسری می دهند. برای این کار، آنان از اصل روایت کلمه «منه» را که اشاره به اشیای مورد اختلاف داخل منزل دارد حذف می کنند و حکم روایت را تعمیم می بخشند که عمل ناصحیحی است؛ زیرا «منه» تحقیقا در روایت موجود است و اسقاط آن به منظور فوق الذکر صحیح نیست.به هر حال، این نظرها نادرست هستند و ید به مفهومی که گفته شد فقط اختصاص به اموال دارد و اعراض و نفوس را شامل نمی شود. ولی در مثال بالا وجود زن یا فرزند در منزل یکی از دو طرف، بنا به قاعده دیگری دلالت بر وجود رابطه و علقه زوجیت و بنوت می کند و آن، « قاعده صحت » است؛ یعنی چون اصل بر این است که مسلمان کار نامشروع نمی کند، وجود زن در خانه فرد را باید با جاری کردن این قاعده، قرینه بر وجود علقه زوجیت گرفت. این نظر را مرحوم سید بحر العلوم در بلغة الفقیه بیان داشته است. ولی به نظر می رسد اشکالی بر نظر مذکور وارد است؛ زیرا هر چند اصل بر این است که مسلمان کار حرام و نامشروع نمی کند ولی این امر در مثال بالا ثابت نمی کند که زن با رابطه قانونی در منزل مرد است، چون امکان دارد رابطه از روی شبهه باشد.با این احوال، مسلم است که در مساله فوق الذکر قول مردی که زن در خانه او است تقدم دارد و اجماع فقها نیز بر این حکم تحقق یافته است.
انساب
اما در مورد انساب مثلا در مورد اثبات نسب کودک باید قدری توضیح داده شود.شک نیست که اگر مردی که کودک نزد او است اقرار و اعتراف به بنوت کودک می کند، بر مدعی مقدم است و مدعی باید برای اثبات ادعای خودش بینه اقامه کند؛ ولی اگر دارنده کودک اعتراف و اقراری نکند، صرف وجود کودک نزد او چیزی را ثابت نمی کند و لازم است دلایل طرفین بررسی شود و اگر دلایل دو طرف مساوی بود، به وسیله قرعه تعیین تکلیف گردد.ید در مورد اعراض و انساب حاکمیت ندارد و فقط به امور مالی اختصاص دارد؛ اما مرحوم علامه در قواعد، ید را در انساب حجت دانسته است، اما فرزندش ( فخر المحققین ) بر نظر والد خویش خدشه وارد ساخته می گوید: ید تاثیری در اثبات انساب ندارد.
بحث دیگر در مورد قاعده ید این است که مثلا در زوجیت یا نسب اگر بین دو نفر در مورد زن یا فرزندی ترافع و مخاصمه پیش آید، آیا صرف وجود زن یا فرزند در منزل یکی از طرفین دلالتی بر رابطه زوجیت یا نسب بین صاحب منزل و فرد مذکور می کند و اگر کار اختلاف به دادگاه بکشد ذو الید می تواند به صرف داشتن ید از طرف مقابل مطالبه دلیل بکند یا نه؟همان طور که قبلا بیان شد حاکمیت و اعتبار ید در مورد اموال است و حتی روایتی که از حضرت صادق - علیه السّلام - نقل گردید در خصوص اموال مورد اختلاف داخل خانه بین زوجین است. اما عده ای، روایت حضرت صادق - علیه السّلام - را که فرموده اند: «من استولی علی شی ء منه فهو له» به غلط تعبیر می کنند و آن را به غیر اموال نیز تسری می دهند. برای این کار، آنان از اصل روایت کلمه «منه» را که اشاره به اشیای مورد اختلاف داخل منزل دارد حذف می کنند و حکم روایت را تعمیم می بخشند که عمل ناصحیحی است؛ زیرا «منه» تحقیقا در روایت موجود است و اسقاط آن به منظور فوق الذکر صحیح نیست.به هر حال، این نظرها نادرست هستند و ید به مفهومی که گفته شد فقط اختصاص به اموال دارد و اعراض و نفوس را شامل نمی شود. ولی در مثال بالا وجود زن یا فرزند در منزل یکی از دو طرف، بنا به قاعده دیگری دلالت بر وجود رابطه و علقه زوجیت و بنوت می کند و آن، « قاعده صحت » است؛ یعنی چون اصل بر این است که مسلمان کار نامشروع نمی کند، وجود زن در خانه فرد را باید با جاری کردن این قاعده، قرینه بر وجود علقه زوجیت گرفت. این نظر را مرحوم سید بحر العلوم در بلغة الفقیه بیان داشته است. ولی به نظر می رسد اشکالی بر نظر مذکور وارد است؛ زیرا هر چند اصل بر این است که مسلمان کار حرام و نامشروع نمی کند ولی این امر در مثال بالا ثابت نمی کند که زن با رابطه قانونی در منزل مرد است، چون امکان دارد رابطه از روی شبهه باشد.با این احوال، مسلم است که در مساله فوق الذکر قول مردی که زن در خانه او است تقدم دارد و اجماع فقها نیز بر این حکم تحقق یافته است.
انساب
اما در مورد انساب مثلا در مورد اثبات نسب کودک باید قدری توضیح داده شود.شک نیست که اگر مردی که کودک نزد او است اقرار و اعتراف به بنوت کودک می کند، بر مدعی مقدم است و مدعی باید برای اثبات ادعای خودش بینه اقامه کند؛ ولی اگر دارنده کودک اعتراف و اقراری نکند، صرف وجود کودک نزد او چیزی را ثابت نمی کند و لازم است دلایل طرفین بررسی شود و اگر دلایل دو طرف مساوی بود، به وسیله قرعه تعیین تکلیف گردد.ید در مورد اعراض و انساب حاکمیت ندارد و فقط به امور مالی اختصاص دارد؛ اما مرحوم علامه در قواعد، ید را در انساب حجت دانسته است، اما فرزندش ( فخر المحققین ) بر نظر والد خویش خدشه وارد ساخته می گوید: ید تاثیری در اثبات انساب ندارد.
wikifeqh: حاکمیت_ید_در_اعراض_و_انساب