[ویکی فقه] حج گزار، همین که احرام بست و به قصد محرم شدن، لبیک های ویژه را گفت، انجام بیست و یا بیست وچهار کار بر وی حرام می شود.اکنون در این مقال، سخن از سایه جستن ( استظلال ) در حال احرام است که آن را از کارهای حرام در حال احرام دانسته اند.
مراد از «استظلال » چیست و مصداق های آن کدام است؟ آیا سایه جستن است و یا هر گونه پناه جستن را گویند، چه پناه گرفتن از گرمای خورشید ، چه باران و طوفان ؟آیا در حال احرام، زیر سایه رفتن و... حرام است و انجام دهنده آن باید کفاره بپردازد، یا حرام نیست و انجام دهنده آن، باید فدیه ای بدهد و یا گوسفندی کشتار کند.آیا به سایه پناه بردن و استظلال، در جایی است که حج گزار بر مرکب خود، قبه ، کجاوه و هودجی بار کند و در داخل آن به استراحت بپردازد و از باد و باران و گرمای خورشید خود را در امان بدارد، یا ماشینها و اتومبیل های امروزی را هم که سقف دارند، در بر می گیرد. در این جا، احتمال های گوناگونی وجود دارد. شاید کسی بگوید: هودج و کجاوه چیزهای زایدی بوده که حج گزاران متمکن بر پشت مرکبهای خود می بسته اند و در داخل آن به استراحت می پرداخته اند و به گونه ای تشخص و رفاه خواهی بوده، از این روی شارع مقدس آن را حرام کرده و انجام دهنده آن را واداشته که کفاره بپردازد. اما در روزگار ما که حج گزاران از اتومبیل استفاده می کنند، همه آن ها به طور معمول سقف دارند و چیز زایدی به آن نمی افزایند و تشخصی هم در کار نیست. بنابراین، استفاده از اتومبیل، قطار و کشتی سقف دار، استظلال نیست، تا بحث حرام بودن آن به میان آید. به عبارت منطقی، لفظ شتر ، اسب و الاغ ، نه به گونه مطابقی، نه التزامی و نه تضمنی، دلالت بر کجاوه، هودج و... ندارد؛ از این روی، ائمه (ع) به اصحاب خود سفارش فرموده اند که از این امور زاید، که پیامبر (ص) هم به کار نمی برده، بپرهیزند و با مرکب بدون هودج و کجاوه سیر کنند و مراسم حج را از سادگی به درنیاورند؛ اما روایات، دلالت ندارند که اگر وسیله ای زاید بر مرکب نبود، باید برداشته شود، در مثل، اتوبوس ها و اتومبیل های کنونی، چیز زایدی ندارند که لازم باشد برداشته شود. دور می نماد که اگر ائمه (ع) در زمان ما می بودند، دستور می دادند که حج گزار پس از احرام ، از مدینه تا مکه را که می خواهد بپیماید، سقف اتوبوس، یا اتومبیل شخصی خود را بردارد و با اتومبیل بدون سقف این راه را بپیماید، در حالی که سقف اتومبیل، چیز زاید و تشریفاتی نیست، مانند کجاوه، هودج و.... بلکه جزء اتومبیل است و برداشتن آن، کار افزون و زاید است.به بیان دیگر، «استظلال » یعنی حج گزار برای به دست آوردن سایه تلاش ورزد و چیزی را پدید آورد، اما وقتی که کاری را انجام نمی دهد، بلکه از وسیله همگانی و کارخانه ای استفاده می کند که در همه مسیرها، همه زمآن ها و همه مردمان از آن بهره می برند، استظلال نخواهد بود و برای به دست آوردن سایه تلاش نشده است و کار تشریفاتی هم نیست.ائمه (ع) از تشریفات زاید باز داشته اند و ما دلیلی نداریم که آن بزرگواران از تسهیلاتی که جزء وسیله سواری است و برای هدف های عقلایی در همه جا و در همه زمان در نظر گرفته شده بازداشته باشند.کسانی بر این باورند که: استظلال و استفاده از اتومبیل سقف دار برای محرم در روز و در هنگام باران، حرام است، اما اگر در شب از اتومبیل سقف دار استفاده کرد و در بین راه، باران بارید، واجب نیست از اتومبیل سقف دار خارج شود و یا سقف آن را بردارد؛ زیرا استظلال صدق نمی کند. می گوییم: به همین ملاک که در شب ، اگر در بین راه باران ببارد، بر شخص محرم واجب نیست از اتومبیل پیاده شود و یا سقف آن را بر کند، سوار شدن بر اتومبیل سقف دار در همه حال، استظلال نیست.
← اشکال و پاسخ
در حال احرام ، استفاده از سایه درخت ها، ساختمآن ها، کوه ها و... اشکالی ندارد و محرم می تواند در بین راه، هر جا که خواست از اتومبیل پیاده شود و در زیر سایه درخت و یا زیر سقف مسافرخانه و... به استراحت بپردازد، در مقصد، یا در جایی که فرود آمد، پس از اطراق، در مسیرهای جزئی می تواند از چتر، سایبان و... استفاده کند، تنها موردی که به سایه پناه بردن اشکال دارد، در حال حرکت است. در مثل در زمان ما، وقتی شخص از مسجد میقات ( شجره و یا جحفه ) احرام بست، ماندن در زیر سقف مسجد و استفاده از سایه آن، نشستن در اتوبوس سقف دار، تا زمانی که به سوی شهر مقصد به راه نیفتد و جاده اصلی بین مدینه و مکه را نپیماید، اشکالی ندارد، ولی همین که در جاده اصلی قرار گرفت و خواست به سوی مقصد به راه بیفتد، گفته اند استفاده از اتوبوس سقف دار برای شخص محرم اشکال دارد و انجام دهنده آن، هم عمل حرام انجام داده و هم باید کفاره بپردازد.شماری از فقیهان، بین شب و روز ، فرق گذاشته اند و بر این باورند که در شب سوار شدن بر اتومبیل سقف دار و پیمودن راه بین مدینه و مکه با آن، اشکالی ندارد؛ زیرا سایه جستن (استظلال) آن گاه صدق می کند که خورشید وجود داشته باشد و بنابر دیدگاه اینان، اگر هوا بسیار ابری باشد، سوار شدن بر اتومبیل سقف دار و پیمودن راه بین مدینه و مکه، روا خواهد بود. گروهی دیگر بر این باورند: به سایه پناه بردن از گرمای خورشید (استظلال) یک مصداق است، ملاک هر چیزی است که راحتی و آسایش حج گزار را در حال سیر فراهم آورد مانند به سایه پناه بردن از گرمای خورشید، پناه گرفتن از باد و باران و گردوغبار، استفاده از کولر و....گروهی بر این باورند: استفاده از اتومبیل سقف دار در شب اشکالی ندارد، مگر این که شب بارانی و یا طوفانی باشد.
دیدگاه بزرگان
اکنون، برای روشن تر شدن بحث، دیدگاه های فقیهان را یک به یک نقل می کنیم و دلیل های آنان را به بوته بررسی می نهیم و سپس نظری می افکنیم به «ظل » و «استظلال » و ترکیب ها و اطلاق های آن و سرانجام به نتیجه گیری می پردازیم.
← شیخ صدوق (م: ۳۸۱ه. ق.)
...
مراد از «استظلال » چیست و مصداق های آن کدام است؟ آیا سایه جستن است و یا هر گونه پناه جستن را گویند، چه پناه گرفتن از گرمای خورشید ، چه باران و طوفان ؟آیا در حال احرام، زیر سایه رفتن و... حرام است و انجام دهنده آن باید کفاره بپردازد، یا حرام نیست و انجام دهنده آن، باید فدیه ای بدهد و یا گوسفندی کشتار کند.آیا به سایه پناه بردن و استظلال، در جایی است که حج گزار بر مرکب خود، قبه ، کجاوه و هودجی بار کند و در داخل آن به استراحت بپردازد و از باد و باران و گرمای خورشید خود را در امان بدارد، یا ماشینها و اتومبیل های امروزی را هم که سقف دارند، در بر می گیرد. در این جا، احتمال های گوناگونی وجود دارد. شاید کسی بگوید: هودج و کجاوه چیزهای زایدی بوده که حج گزاران متمکن بر پشت مرکبهای خود می بسته اند و در داخل آن به استراحت می پرداخته اند و به گونه ای تشخص و رفاه خواهی بوده، از این روی شارع مقدس آن را حرام کرده و انجام دهنده آن را واداشته که کفاره بپردازد. اما در روزگار ما که حج گزاران از اتومبیل استفاده می کنند، همه آن ها به طور معمول سقف دارند و چیز زایدی به آن نمی افزایند و تشخصی هم در کار نیست. بنابراین، استفاده از اتومبیل، قطار و کشتی سقف دار، استظلال نیست، تا بحث حرام بودن آن به میان آید. به عبارت منطقی، لفظ شتر ، اسب و الاغ ، نه به گونه مطابقی، نه التزامی و نه تضمنی، دلالت بر کجاوه، هودج و... ندارد؛ از این روی، ائمه (ع) به اصحاب خود سفارش فرموده اند که از این امور زاید، که پیامبر (ص) هم به کار نمی برده، بپرهیزند و با مرکب بدون هودج و کجاوه سیر کنند و مراسم حج را از سادگی به درنیاورند؛ اما روایات، دلالت ندارند که اگر وسیله ای زاید بر مرکب نبود، باید برداشته شود، در مثل، اتوبوس ها و اتومبیل های کنونی، چیز زایدی ندارند که لازم باشد برداشته شود. دور می نماد که اگر ائمه (ع) در زمان ما می بودند، دستور می دادند که حج گزار پس از احرام ، از مدینه تا مکه را که می خواهد بپیماید، سقف اتوبوس، یا اتومبیل شخصی خود را بردارد و با اتومبیل بدون سقف این راه را بپیماید، در حالی که سقف اتومبیل، چیز زاید و تشریفاتی نیست، مانند کجاوه، هودج و.... بلکه جزء اتومبیل است و برداشتن آن، کار افزون و زاید است.به بیان دیگر، «استظلال » یعنی حج گزار برای به دست آوردن سایه تلاش ورزد و چیزی را پدید آورد، اما وقتی که کاری را انجام نمی دهد، بلکه از وسیله همگانی و کارخانه ای استفاده می کند که در همه مسیرها، همه زمآن ها و همه مردمان از آن بهره می برند، استظلال نخواهد بود و برای به دست آوردن سایه تلاش نشده است و کار تشریفاتی هم نیست.ائمه (ع) از تشریفات زاید باز داشته اند و ما دلیلی نداریم که آن بزرگواران از تسهیلاتی که جزء وسیله سواری است و برای هدف های عقلایی در همه جا و در همه زمان در نظر گرفته شده بازداشته باشند.کسانی بر این باورند که: استظلال و استفاده از اتومبیل سقف دار برای محرم در روز و در هنگام باران، حرام است، اما اگر در شب از اتومبیل سقف دار استفاده کرد و در بین راه، باران بارید، واجب نیست از اتومبیل سقف دار خارج شود و یا سقف آن را بردارد؛ زیرا استظلال صدق نمی کند. می گوییم: به همین ملاک که در شب ، اگر در بین راه باران ببارد، بر شخص محرم واجب نیست از اتومبیل پیاده شود و یا سقف آن را بر کند، سوار شدن بر اتومبیل سقف دار در همه حال، استظلال نیست.
← اشکال و پاسخ
در حال احرام ، استفاده از سایه درخت ها، ساختمآن ها، کوه ها و... اشکالی ندارد و محرم می تواند در بین راه، هر جا که خواست از اتومبیل پیاده شود و در زیر سایه درخت و یا زیر سقف مسافرخانه و... به استراحت بپردازد، در مقصد، یا در جایی که فرود آمد، پس از اطراق، در مسیرهای جزئی می تواند از چتر، سایبان و... استفاده کند، تنها موردی که به سایه پناه بردن اشکال دارد، در حال حرکت است. در مثل در زمان ما، وقتی شخص از مسجد میقات ( شجره و یا جحفه ) احرام بست، ماندن در زیر سقف مسجد و استفاده از سایه آن، نشستن در اتوبوس سقف دار، تا زمانی که به سوی شهر مقصد به راه نیفتد و جاده اصلی بین مدینه و مکه را نپیماید، اشکالی ندارد، ولی همین که در جاده اصلی قرار گرفت و خواست به سوی مقصد به راه بیفتد، گفته اند استفاده از اتوبوس سقف دار برای شخص محرم اشکال دارد و انجام دهنده آن، هم عمل حرام انجام داده و هم باید کفاره بپردازد.شماری از فقیهان، بین شب و روز ، فرق گذاشته اند و بر این باورند که در شب سوار شدن بر اتومبیل سقف دار و پیمودن راه بین مدینه و مکه با آن، اشکالی ندارد؛ زیرا سایه جستن (استظلال) آن گاه صدق می کند که خورشید وجود داشته باشد و بنابر دیدگاه اینان، اگر هوا بسیار ابری باشد، سوار شدن بر اتومبیل سقف دار و پیمودن راه بین مدینه و مکه، روا خواهد بود. گروهی دیگر بر این باورند: به سایه پناه بردن از گرمای خورشید (استظلال) یک مصداق است، ملاک هر چیزی است که راحتی و آسایش حج گزار را در حال سیر فراهم آورد مانند به سایه پناه بردن از گرمای خورشید، پناه گرفتن از باد و باران و گردوغبار، استفاده از کولر و....گروهی بر این باورند: استفاده از اتومبیل سقف دار در شب اشکالی ندارد، مگر این که شب بارانی و یا طوفانی باشد.
دیدگاه بزرگان
اکنون، برای روشن تر شدن بحث، دیدگاه های فقیهان را یک به یک نقل می کنیم و دلیل های آنان را به بوته بررسی می نهیم و سپس نظری می افکنیم به «ظل » و «استظلال » و ترکیب ها و اطلاق های آن و سرانجام به نتیجه گیری می پردازیم.
← شیخ صدوق (م: ۳۸۱ه. ق.)
...
wikifeqh: حال_احرام