جوهر مثالی

[ویکی فقه] جوهر در اصطلاح فلاسفه به معنای موجودی قائم به ذات معرفی می شود. شیخ اشراق نوعی از موجودات را بعنوان واسطه اى میان مجرد تام و مادى محض به نام اشباح مجرده و صور معلقه اثبات کرده که بعدا در اصطلاح متاخرین به نام جوهر مثالى و برزخى معروف شده است.
چنانکه قبلا اشاره شد اشراقیین عالم دیگری را بنام اشباح مجرده یا صور معلقه اثبات کرده اند که واسطه ای بین عالم عقلی و عالم جسمانی است و بدین مناسبت در لسان متاخرین به عالم برزخ نامیده شده چنانکه آن را عالم مثال نیز می نامند.احتمالا اشراقیین این مطلب را از بیانات عرفاء الهام گرفته باشند و یا خودشان از راه مکاشفات به آن پی برده باشند و در نصوص دینی مطالبی بخصوص درباره عالم برزخ و سؤال نکیر و منکر و مانند آنها وارد شده که بوسیله آن قابل توجیه است.
کاربرد برزخ از دیدگاه شیخ اشراق
لازم به تذکر است که شیخ اشراق اصطلاح برزخ را درباره این عالم بکار نمی برد و آن را بر عالم مادی اطلاق می کند نیز باید توجه داشت که اطلاق مثال بر این عالم بمعنای دیگری غیر از مثل افلاطونی است زیرا آنها مجرد تام و از قبیل جواهر عقلانی هستند در صورتی که جوهر مثالی نوعی دیگر از موجودات بشمار می رود که نه مانند جوهر عقلانی بکلی فاقد صفات و حدود جسمانی است و نه مانند جوهر جسمانی قسمت پذیر و مکان دار است بلکه از قبیل صورت های خیالی است که در ذهن انسان مرتسم می گردد و برای اینکه مثلا نصف آنها را تصور کنیم باید دو صورت کوچکتر را در ذهن خودمان بوجود بیاوریم نه اینکه صورت بزرگتر به دو نیمه تقسیم شود.همچنین باید دانست که تعبیر اشباح و مانند آن درباره این عالم بدین معنی نیست که موجودات این عالم صورت های کمرنگی از موجودات جسمانی هستند و از نظر مرتبه وجودی ضعیف تر از آنها می باشند بلکه این تعبیر نشان دهنده وجود صورت های ثابت و تغییرناپذیری در آن عالم است که نه تنها ضعیف تر از موجودات مادی نیستند بلکه قویتر از آنها بشمار می آیند.
گستره صورت های مثالی
شیخ اشراق صورت هایی که در آینه دیده می شود را از قبیل اشباح مجرده پنداشته و نیز صورت هایی که در خواب دیده می شود و همچنین جنیان را مربوط به این عالم دانسته بلکه ادراک حسی را نیز مشاهده صورت های مثالی موجود در این عالم تلقی کرده است ولی صدرالمتالهین ادراکات حسی را مربوط به مرتبه مثال نفس دانسته چنانکه در جای خودش توضیح داده خواهد شد و اما صورت هایی که در آینه دیده می شود در اثر انکسار نور بوجود می آید و ربطی به عالم مثال ندارد.همچنین طبق ظواهر کتاب و سنت جن موجود جسمانی لطیفی است که بتعبیر قرآن کریم از آتش آفریده شده و دارای خصایص جسمانی می باشد و حتی در تکلیف و ثواب و عقاب با انسان شریک است هر چند در اثر لطافت مورد احساس افراد عادی قرار نمی گیرد.به هر حال وجود اشباح مجرد از ماده قابل انکار نیست و در روایات شریفه تعبیراتی مانند اشباح و اظلال وارد شده که قابل انطباق بر آنهاست و کمتر کسی است که قدمی در راه سیر و سلوک برداشته باشد و چیزی از این قبیل موجودات را مشاهده نکرده باشد اما اثبات آنها از راه برهان عقلی چندان آسان نیست.
اثبات جوهر مثالی با قاعده امکان اشرف
...