جزیره هرمز

هرمز را به علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با تنگه هرمز، کلید خلیج فارس می دانند. همین موقعیت است که آن را در طول تاریخ، از نظر راهبردی و بازرگانی از اهمیت خاصی برخوردار ساخته است. هرمز به مدت بیش از یک سده در اشغال پرتغالی ها بود که سرانجام در سال ۱۶۲۲ میلادی در دوره شاه عباس بازپس گرفته شد.
نام هرمز بنا بر منابع تاریخی در قدیم «هورموغ» بوده که مغ در گویش بومی استان هرمزگان به معنای نخل است. از سویی این واژه می تواند از ترکیب هور+موغ ( موغستان ) به معنی بندرگاه موغستان ( میناب کنونی ) ساخته شده باشد که امروزه به اشتباه هرمز خوانده می شود.
یونانیان باستان هرمز را به نام «ارگانا» ( Όργανα ) و جغرافی دانان مسلمان آن را به نام «زَرون» یا معرب آن «جرون» می شناختند. حافظ شیرازی در یکی از شعرهایش از هرمز به صورت هرموز یاد کرده است:
شباهت ظاهری تلفظ امروزی یعنی هرمز با نام اهورامزدا سبب شده در میان عوام ارتباطی میان این دو نام تصور شود که این تصور مبنایی در شواهد تاریخی ندارد. افزون بر آن، مختصر شدهٔ نام اهورا مزدا، هرمَزد ( hormazd ) با فتح میم است و با تلفظ هرمُز ( hormoz ) تفاوت دارد.
اولین شواهد برای حضور انسان در جزیره چندین اثر سنگی کشف شده در سواحل شرقی جزیره است. یک پراکندگی سنگی در محلی به نام چنددرخت موجود است که به نظر یک تراس دریایی مرتفع مربوط به دوره پلیستوسن است. این سایت مجموعه سنگی دوران پارینه سنگی میانی را به همراه داشت که قدمت آن به بیش از ۴۰٬۰۰۰ سال پیش بازمی گردد.
هرمز نام خود را از شهر بندری مهم هرمز ( هرمز کهنه ) در سرزمین اصلی ایران به دست آورده است. این شهر ۶۰ کیلومتر دورتر از جزیره و مرکز شاهزاده نشین کوچک هرمز بود. شاهزاده به ایلخانان تحت حاکمیت مغول خراج می داد و منبع درآمد مهمی از تجارت دریایی بود. حاکم شهر تصمیم گرفت در حدود سال ۱۳۰۰ مرکز حکومت خود را به جزیره منتقل کند تا از حملات مغول ها و ترک ها دور بماند. حاکم بعدها با ایلخانان صلح کرد.

محتویات [نمایش]
تاریخچه [ویرایش]
قلعه پرتغالی هادر جزیره هرمز
هرموز اصلاً نام بندری معتبر در مصب رود میناب با خلیج فارس بوده است. شهر میناب کنونی برروی خرابه های این بندر ساخته شده است. هرموز قدیم در اوایل عهد مغول تجارت پر رونقی داشته است. با هجوم مغولان در حدود سال 700 هجری، مردم شهر هرموز ابتدا به جزیره قشم و سپس به جزیره هرموز که در آن زمان زرون ( معرب آن جرون که بعدها نام بندری در محل بندر عباس کنونی شد و به تلفظ پرتغالی بندر گمبرون خوانده شد ) نام داشت کوچ نمودند و شهری در آن بنا کردند و نام آنرا به یاد شهر قدیم خود هرموز گزاردند.
به تدریج و طی قرون بعد این شهر نام خود را به همه جزیره داد و بندر جرون ( گمبرون بعدی ) نام خود را از آن وام گرفت. عظمت شهر و جزیره هرموز به قدری شد که دو قرن بعد و تا زمانی که توسط پرتغالی ها اشغال شد مرکز ولایات خلیج فارس از جمله بحرین بوده است.
شاه عباس در سال ۱۰۳۱ جزیره هرموز و سواحل جنوبی ایران در خلیج فارس را از اشغال پرتغالی ها خارج ساخت و شهرهای هرموز و گمبرون را تخریب نمود و بندر عباس فعلی را بر خرابه های گمبرون استوار کرد. هرمز امروز به هیچ عنوان رونق گذشته را ندارد.
قلعه پرتغالی ها [ویرایش]
نقشه جزیره هرمز به وسیله جاکوب ون در شلی
قلعه پرتغالی ها
در سال ۹۰۹ دریانورد پرتغالی آلفونسو د آلبوکرک که به مستعمرات پرتغال در آسیا سفر کرده بود بر حسب اتفاق گذرش به خلیج فارس افتاد و با آن نواحی آشنایی پیدا نمود و بلافاصله با حضور در دربار مانوئل پادشاه پرتغال طرح خود برای اشغال جزایر خلیج فارس را ارائه نمود و به تصویب رساند. او در سال ۹۱۲ به خلیج فارس بازگشت و پس از کشتار و وحشیگری فراوان موفق به فتح هرموز در سال ۹۱۳ گردید و قلعه ای در جزیره هرمز ساخت.
مردم هرمز در طول سالهای اشغال مکررا سر به شورش برداشتند که مهم ترین این شورشها مربوط به سالهای ۹۱۹ شمسی، ۹۲۵ شمسی، ۹۲۸ شمسی و ۹۵۷ شمسی بوده اند. جزیره در سال ۱۰۳۱ توسط یکی از امرای شاه عباس به نام امام قلی خان از اشغال خارج و آزاد گردید . هم اکنون آثار و خرابه های ابنیه و قلعه پرتغالی ها و توپهای آن در شمال جزیره در نزدیکی آبادی های فعلی دیده می شود.
فتح هرموز و حاکمیت بر کل خلیج فارس [ویرایش]
21 آوریل سال ۱۶۲۲ سپاه ایران جزیره هرمز را از بزرگترین امپراتور قرن باز پس گرفت و جایگاه خود را در جهان در فهرست ابرقدرتهای قرن شانزدهم ثبت کرد. انگلیسی ها نیز ۴ کشتی خود را با خدمه فنی در اختیار ارتش امام قلی خان گذاشتند. آلبوکرک ( پرتغالی ) اعتقاد داشت هرکشوری که سه نقطه مالاگا - عدن و هرمز را در اختیار داشته باشد بر تجارت دنیا حاکم خواهد بود. اهمیت هرمز آنقدر بود که استعمارگران انگلیسی را نیز به طمع انداخته بود. سپاه ایران بدلیل شکایت های ایرانیان گمرون قصد تنبیه پرتغالی ها در خلیج فارس کرد و نه تنها جزیره هرمز را آزاد ساخت بلکه پرتغالی ها را تا مومباسا درکنیا مجبور به عقب نشینی کرد. و این مقدمه ای برای شکست های پی در پی پرتغال در شرق آفریقا. شد و با حمایت شاه ایران، امام مسقط موفق شد قلعه عظیم ممباسا را در جنگ خونینی که به جنگ صلیبی ممباسا معروف است را تصرف کند. ایران تا سال ۱۸۲۰ پرچمدار تمام خلیج فارس و دریای عمان و بحر فارس شد. انگلیس که از شکست پرتغال خرسند بودندو به قدرت ایران اعتراف داشتندوایران را تنها رقیب قدرتمند عثمانی ها می دانستند. حتی درعهدنامه مجمل 1809 و عهدنامه مفصل 1812 مجمل و مفصل زمانی که انگلیس به عنوان ابرقدرت جهان ظهور می کرد حاکمیت ایران را بر کل خلیج فارس برسمیت شناخت. [۱]
در کتاب تاریخ عالم آرای عباسی چنین آمده است:
از فتوحات ( پیروزی هایی ) که درین سنه مبارکه مطابق احدی و ثلثین و الف ( ۱۰۳۱ قمری ) به نیروی اقبال قرین حال اولیا دولت بیزوال گردید، فتح و تسخیر بلده هرموز است که بسعی امامقلیخان امیر الامرا فارس بوقوع پیوست. . . و در سال گذشته اشعاری شد ( آن پیروزی به شعر درآورده شد ) که بنابر ظهور بی ادبی های فرنگیه پرتکالیه مقیم آنجا. . . امیر الامرا مذکور لشکر بتادیب ( مجازات ) ایشان فرستده خود نیز متعاقب رفت. . . در این وقت که فرنگیه پای از دایره ادب بیرون نهاده به اموری که بتحریر پیوست اقدام نمودند. . . جماعت انگلیسی را اخبار نموده ایشان نیز بر حسب وعده آماده خدمت شدند. القصه امام قلی خان شجاعت شعار با جنود قاهره فارس متوجه آن صوب ( سوی ) گشته خود در بندر گمبرو که الیوم به بندر عباسی موسوم است اقامت کردند و افواج قاهره ( سپاهیان پیروزمند ) از دریا با کشتی ها و سفاین عبور نموده داخل جزیره هرمز شدند. . . القصه بعد از دو ماه و چند روز امتداد ایام محاصره و جنگ و جدال به نیروی دولت و اقبال که همواره قرین حال این دودمان والاست، قلعه رفیع بنیان هرموز که در متانت و حصانت شهره جهان و از کارنامه های نادره فرنگیان است، مسخر اولیای دولت ابد پیوند گردید. ، . . . چون خبر فتح هرموز رسید، جناب خانی ( امام قلی خان ) مورد تحسین و آفرین شاه ( عباس ) و سپاه گردید و آن خبر بهجت اثر بر مبارزان قلعه گشای رکاب همایون مبارک و میمون امده در همان روز قلعه قندهار نیز بتوفیق کردگار مفتوح گشت. . از هر طرف که چشم گشایی نشان فتح. . . وز هر طرف که گوش نهی مژده ظفر[۲].
املای صحیح آن هرموز یا هرمزد برگرفته از کلمات خورموز یا خورموغ به معنی لنگرگاه و بندر ایالت موغستان ( میناب ) بوده است که به واسطه کثرت استفاده از غلط مشهور امروزه هرمز خوانده می شود. ( منبع؟! ) خواجه حافظ شیرازی گفته است
شاه هر . . .