جبرئیل در فلسفه و عرفان

[ویکی فقه] در متون فلسفی و عرفانی، جبرئیل با مفاهیم و اصطلاحاتی همچون عقل و روح پیوند دارد.
ابن سینا با بیان این که منظور از عقول، ملائکه مقرب اند، در تبیین کیفیت وحی، معتقد به اتصال رسول اکرم به عقل فعال و دریافت معارف از این طریق است. او فرشتة نازل کننده وحی را روح القُدُس می خواند و آن را شریف ترینِ ارواح و نفس قدسی یا واسطه میان واجب و عقل اول معرفی می کند.


جبرئیل از دیدگاه سهروردی
شهاب الدین سهروردی نیز جبرئیل را در سیر نزولی عقول و کلمات الهی ، آخرین کلمه و عقل دهم دانسته است. در اصطلاح فلسفه اشراق، جبرئیل از جمله انوار قاهره و از بزرگ ترین آنان و صاحب طلسم نوع انسانی است سهروردی پیدایش عالم عنصری و محسوس و نیز ارواح آدمیان را معلول فعل جبرئیل دانسته و علاوه بر بخشش حیات، اعطای علم و فضیلت را نیز به او نسبت داده است
به نظر سهروردی جبرئیل یا روح القدس، نفوس انسانی را از قوه به فعل می آورد و اگر انسانها استعداد لازم را در خود فراهم آورند، می توانند به او متصل شوند و از گنجینه علم و فضائل او بهره مند گردند. در این دیدگاه، نسبتی که جبرائیل با نفوس انسانی دارد، به نسبت خورشید با چشم یا قلم با لوح تمثیل شده است. به این ترتیب، جبرئیل واسطه وجود و منشأ معرفت نفوس انسانی است.

جبرئیل از دیدگاه ملاصدرا
ملاصدرا جبرئیل و روح القدس و عقل فعال را یکی دانسته است. از نظر او جبرئیل فرشتة هدایت است و در میان فرشتگان، نقش برجسته ای در تکمیل نفوس دارد و به واسطه او علوم به نفوس و وحی به انبیا افاضه می شود. از نظر ملاصدرا، جبرئیل در افاضه علم به انسانها، همه را برابر می داند و درجه و میزان کسب علوم و معارف، به تفاوت استعدادها و قابلیتهای نفوس ــ که زمینه ساز ارتباط با جبرئیل یا عقل فعال است ــ بستگی دارد.

← مقام های جبرئیل
...