جایگاه زیارت اربعین در متون حدیثی و فقهی

[ویکی فقه] در احادیث فراوانی از امامان معصوم (علیه السّلام) به زیارت اربعین سفارش و به زمان و مکان استحباب بیشتر این زیارت، اشاره شده است؛ به طوری که در مناسبت های گوناگون به آن ترغیب و در حدیثی، یکی از نشانه های مؤمن شمرده شده است. این نوشتار، ضمن آوردن زیارت اربعین، به جنبه های تاریخی و اعتقادی این زیارت نزد شیعیان پرداخته است.
در احادیث فراوانی از امامان معصوم (علیه السّلام) به زیارت اربعین سفارش و به زمان و مکان استحباب بیشتر این زیارت، اشاره شده است؛ به طوری که در مناسبت های گوناگون به آن ترغیب و در حدیثی، یکی از نشانه های مؤمن شمرده شده است. این سفارش های مؤکد ازآن روست که پیش از شهادت امام حسین (علیه السّلام) به هیچ روی اربعین جلوه ای نداشته و اهل بیت (علیه السّلام) خواسته اند به بهانه های گوناگون، ازجمله با تاکید بر زیارت اربعین، نام و یاد آن حضرت زنده نگه داشته شود. در بحث اربعین، اصل زیارت سیدالشهدا (علیه السّلام) در این روز و مفاد زیارت اربعین اهمیت دارد و باید نه با نگاه صرفاً تاریخی، بلکه نگاهی معرفت شناسانه همراه باشد. زیارت اربعین به قدری در پاسداشت مقام سیدالشهدا (علیه السّلام) تاثیر داشته که زیارت اربعین که ابتدا به چند ده نفر محدود می شد، امروزه به حضور میلیونی زائران حسینی در کربلا تبدیل شده است. این نوشتار، ضمن آوردن زیارت اربعین، به جنبه های تاریخی و اعتقادی این زیارت نزد شیعیان پرداخته است.
اهمیت اقامه عزا
اربعین یک نگاه تاریخی صرف نیست؛ بلکه به صورتی مؤثق و گسترده، نگاهی معرفت شناسانه است. ما نمی خواهیم به صورت صرفا تاریخی به موضوع اربعین بپردازیم؛ بلکه با نگاهی معرفت شناسانه و با مراجعه به «زیارت اربعین» که سفارش اکید امام معصوم و حجّت خداست و با دقت در مضامین بلند آن که از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده، به آن می پردازیم. به این اعتبار، شیعه هویّت خود را نیز باید در اربعین جست وجو کند.بحث اربعین ابعاد مختلفی دارد. یک بعد آن، اصل زیارت سیدالشهدا (علیه السّلام) در این روز است. بُعد دیگر، مفاد زیارت اربعین است؛ چه آن زیارتی که از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده و چه زیارت منقول از جابر و مخصوصاً زیارتی که از زبان امام (علیه السّلام) است، ابعاد بسیار عمیقی را در قالب زیارت فرموده است.اهل بیت عصمت و طهارت (علیه السّلام) بر مصائب حضرت سیدالشهدا (علیه السّلام) به مناسبت های گوناگون تاکید داشتند. بخشی از خطبه های حضرت زینب کبری و حضرت امام زین العابدین در کوفه و شام بیان مظلومیت سیدالشهدا (علیه السّلام) و در حقیقت، روضه خوانی است. بعد هم که اهل بیت در مدینه بودند، در آن جا هم مجلس عزای سیدالشهدا پیوسته ادامه داشت؛ به گونه ای که امام زین العابدین (علیه السّلام) عزاداران را اطعام می کرد، و سنت در نزد شیعیان به از ایشان به یادگار ماند. این مجلس عزا چندین سال به طور پیوسته ادامه داشت و یک سال آن، به صورت شبانه روزی بود و بنا نقلی دیگر تا سه سال بعد از واقعه عاشورا این مجلس عزا در مدینه برگزار می شد. پس از ایشان، امام باقر (علیه السّلام) وصیّت کردند که تا ده سال در منا روضه بخوانند. در دوره امام صادق (علیه السّلام) فضا بازتر شد و حتی سرودن شعر و مراثی نیز تشویق می شد و شعر نقش مهمی در ماندگاری واقعه کربلا و تحریک عواطف دارد. لذا حضرت افرادی مانند ابوعماره منشد، جعفر بن عفان و ابوهارون مکفوف را تشویق می کند که برای حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السّلام) شعر بسرایند. در زمان امام رضا (علیه السّلام) هم می بینیم که شاعرانی مانند مثل دعبل خزاعی برای سرودن اشعار عاشورایی مورد توجه حضرت قرار گرفتند. همچنین استمرار اقامه مجالس عزا در خانه ها و بیان فضیلت شعر گفتن در رثای ابی عبدالله (علیه السّلام) و رفتن به زیارت آن حضرت در هر شرایط و در مناسبت های گوناگون و ترغیب به زیارت اربعین از ویژگی های این دوران است.
جایگاه زیارت امام حسین
عنوان «زیارت اربعین» به زمان امام صادق (علیه السّلام) باز می گردد و عجیب این است که با وجود بیم و ترس از حکومت جائر، مردم از امام سؤال می کردند که با وجود ترس از خبرچینان و عوامل حکومت، آیا به زیارت حضرت سیدالشهدا برویم؟ و حضرت می فرمودند که بروید. این در حالی است که فقهای شیعه در مسئله حج، یکی از شرایط استطاعت را «تخلیه سرب» بیان فرموده اند؛ یعنی باید امنیت باشد و اگر امنیت نباشد، استطاعت محقق نیست؛ اما در مورد زیارت سیدالشهدا (علیه السّلام) حتی با نبود امنیت نیز مردم را ترغیب به زیارت می کردند.از این گذشته، به مناسبت های مختلف نیز ترغیب به زیارت آن حضرت شده است.در جلد ۱۴ وسائل الشیعه، در آخر کتاب حج، مناسبت های زیارتی سیدالشهدا (علیه السّلام) ذکر شده است که در این بخش، تنها به مناسبت ها و ابواب آن در وسائل اشاره می کنیم:استحباب تکرار زیارة الحسین (علیه السّلام)؛ استحباب زیارة النساء؛ کراهة ترک زیارت الحسین (علیه السّلام)؛ استحباب المشی الی زیارة الحسین (علیه السّلام)؛ باب استحباب الاستنابة فی زیارت الحسین (علیه السّلام).یا در مناسبت ها و حالات گوناگون:استحباب زیارت الحسین (علیه السّلام) ولو رکب البحر؛ (یعنی حتی اگر ناگزیر از پیمودن دریا با کشتی باشید، باز زیارت سیدالشهدا (علیه السّلام) مستحب است). یا در مناسبت ها و زمان های خاص مانند: استحباب زیارت الحسین (علیه السّلام) لیلة عرفة؛ فی اول رجب؛ فی النصف من شعبان؛ لیلة النصف من شعبان بکربلاء؛ استحباب زیارت الحسین (علیه السّلام) لیلة القدر؛ لیلة الفطر؛ لیلة عاشورا؛ یوم الاربعین؛ استحباب زیارت الحسین (علیه السّلام) کل لیلة جمعة.
← تاکید بر زیارت امام در اربعین
...