جاده ری قم

راه ری به قم مجموعه مسیرهایی است که ری را به قم متصل می کنند. دو راه اصلی این مسیر، یکی مسیری است که از سمت ورامین آغاز شده و از کاروانسرای دیر گچین می گذرد و دیگری مسیری است که از حسن آباد آغاز شده و به قم می رسد. راه امروزی رسیدن از تهران و ری به قم، یعنی آزادراه ۷ ( اتوبان تهران به قم ) ، تقریباً منطبق با راه حسن آباد است که با گذشتن از حسن آباد، علی آباد و کوشک نصرت به قم منتهی می شود.
قدیمی ترین متنی که از راه ری به قم در آن صحبت شده است، کتاب الأعلاق النفیسة اثر ابن رُسته اصفهانی ( درگذشته بعد از ۲۹۰ هجری قمری ) است. طبق گفته او از قم تا قاریس[ الف] یک منزل ( به معنای خانمان ) به طول هشت فرسنگ، از قاریس تا دیر گچین نُه فرسنگ، از دیر تا دزه یک منزل و از دزه تا ری نیز یک منزل بوده است. ابن رسته در جای دیگری از کتاب فاصله دزه تا ری را هفت فرسنگ گفته اما اشاره ای به فاصلهٔ دیر گچین تا دزه نکرده است. [ ۱] اصطخری و بازدیدکنندگان بعدی این بنا از قاریس نامی نبرده اند، و به جایش از روستایی بدون سکنه به نام کاج نام برده اند. این روستا بعدها احیا شده و همچنان وجود دارد. [ ۲]
طبق گفته های اصطخری، مقدسی، و ابن حوقل منازل میان ری و قم در این راه باستانی به این صورت بوده اند:
مسیر دیر گچین از ری تا دزه ( در حدود ورامین ) یک منزل و از دزه تا دیر گچین یک منزل و از دیر گچین تا ده کاج یک منزل و از آن جا تا دیه مجوس یک منزل و از آن جا تا قم نیز یک منزل راه بوده و این راه مجموعاً دارای پنج منزل بوده است. راه های دیگر این مسیر به این صورت بوده اند:
• جادهٔ شاه عباسی، که از گرمسار به کاروانسرای سیاه کوه و سپس به شمال دروازه امام رسیده، از آن جا و از کنارهٔ شمالی دریای نمک به پل دلاک، کوه سفید، قمرود، و از آن جا به قم منتهی می شده است؛
• جادهٔ باستانی ری به دیر گچین، که از شمال غرب دریاچه نمک با جادهٔ شاه عباسی یکی می شد و از طریق پل دلاک، کوه سفید، و قمرود به قم می رسید؛
• مسیر ری به کهریزک، کنارگرد، قلعه حوض سلطان ( شمال دریاچه حوض سلطان ) ، قلعه حیدرآباد ( جنوب دریاچه ) و از پل دلاک، کوه سفید، قمرود به قم می رسیده است؛
• جادهٔ ری به حسن آباد، قلعه سنگی، کوشک نصرت، منظریه به قم.
راه دیر گچین قدیمی ترین راه و راه حسن آباد جدیدترین آن هاست. [ ۳]