توبه در اسلام

[ویکی فقه] توبه، اصطلاحی دینی و اخلاقی و عرفانی، به معنای بازگشت به سوی خدا می باشد.
در آیات فراوانی به این مفهوم پرداخته و بویژه بر عمل توبه تأکید شده و به تبع آن، در احادیث نیز بسیار مورد توجه بوده است. در کلام و فقه بحث توبه مطرح شده است و در مراتب سلوک نیز جایگاه مهمی دارد.

واژه توبه
توبه از ریشه ت و ب، در لغت به معنای بازگشت یا بازگشت از معصیت است. حرف تاء در انتهای واژه (توبه) را برخی برای تأنیث مصدر و برخی علامت وحدت دانسته اند که بر این اساس، توبه به معنای یک بازگشت و جمع آن تَوْب است «تابَ اِلی اللّه» به معنای بازگشت بنده از گناه به سوی خداوند است، چنانکه در آیاتی از قرآن کریم اینگونه به کار رفته است. «تاب اللّهُ عَلَیْهِ» به معنای غفران و بخشش خداوند نسبت به بنده و دادن توفیق توبه به اوست صورتی از این عبارت در قرآن نیز به همین معنا استفاده شده است در منابع لغوی، «زَمَناًلتوبة» به اسلام تفسیر شده است.

توبه در آیات
در قرآن همانگونه که اشاره شد، واژه توبه و مشتقات آن از جمله واژه های پر کاربرد قرآنی است که به مفهوم دینی و اخلاقی مؤکدی ناظر است. شاید این مفهوم با مفاهیم اخلاقی بنیادینی مانند ایمان، تقوا، صبر و توکل هم ردیف باشد. توبه و واژگان هم ریشه آن ۸۷ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته اند. علاوه بر آن، نهمین سوره قرآن نیز سوره توبه خوانده شده است، البته نام دیگر این سوره را برائت ذکر کرده اند که برگرفته از اولین واژه سوره است (برائت، سوره). در قرآن، خود واژه توبه هفت مرتبه و فعل امر آن، توبوا، نیز هفت مرتبه به کار رفته است. بیشترین کاربرد آن در سوره توبه (هفده مرتبه)، بقره (دوازده مرتبه)، نساء (یازده مرتبه) و مائده (پنج مرتبه) است.عمده آیات مرتبط با توبه در سوره های مدنی آمده است (۶۴ مرتبه در سیزده سوره). در نگاهی کلی، در آیات قرآن معانی گوناگون توبه و مراد از آن، شرایط توبه (از جمله زمان توبه)، علت ارتکاب گناه و چگونگی جبران آن بیان شده، بویژه «توبه نصوح» وخصوصیات آن شرح و تبیین گردیده، و به توبه کنندگان و دعوت شدگان به توبه نیز اشاره شده است. بحث مهم دیگر در باره توبه، تعیین نسبت معنایی توبه با مفاهیم مترادف و هم معنای آن (مانند انابه و استغفار و اعتذار) است.

توبه در احادیث
...