[ویکی فقه] تهذیب اللغة (کتاب). «تهذیب اللغة» اثر ابومنصور محمد بن احمد ازهری از علمای ادب عرب و زبان شناس قرن چهارم هجری است که در موضوع لغت به زبان عربی در ۱۵ جلد منتشر شده است. گردآوری لغاتی که مؤلف خود مستقیما از عرب بادیه نشین شنیده و نیز تصحیح و تهذیب کلماتی که در ثبت و ضبط قرائت و کتابتشان خطا و تصحیف رخ داده انگیزه مولف از نگارش کتاب بوده است. بر همین اساس کتابش را به تهذیب اللغه نامگذاری کرده است.
نویسنده در جلد اول بعد از مقدماتی وارد متن کتاب می شود و الفاظ را از حروف حلقی شروع کرده و با حروف لبی و حروف بدون جایگاه (جوف) در جلد آخر به پایان می برد. ترتیب کتاب بر اساس حروف چنین است: (ع ح ه خ غ- ق ک- جش ض- صس ز- ط د ت- ظ ذ ث- ر ل ن- ف ب م- و ا ی). وی بعد از هر حرف ابتداء مضاعف آن حرف را یعنی واژه هایی که دو حرف از حروف آن مشابه باشد را ذکر می کند. سپس ابواب ثلاثی صحیح و در ادامه ثلاثی معتل و در مرحله بعد ابواب لفیف و در پایان ابواب رباعی را متذکر می شود.
نویسنده در جلد اول بعد از مقدماتی وارد متن کتاب می شود و الفاظ را از حروف حلقی شروع کرده و با حروف لبی و حروف بدون جایگاه (جوف) در جلد آخر به پایان می برد. ترتیب کتاب بر اساس حروف چنین است: (ع ح ه خ غ- ق ک- جش ض- صس ز- ط د ت- ظ ذ ث- ر ل ن- ف ب م- و ا ی). وی بعد از هر حرف ابتداء مضاعف آن حرف را یعنی واژه هایی که دو حرف از حروف آن مشابه باشد را ذکر می کند. سپس ابواب ثلاثی صحیح و در ادامه ثلاثی معتل و در مرحله بعد ابواب لفیف و در پایان ابواب رباعی را متذکر می شود.
[ویکی نور] «تهذیب اللغة» اثر ابومنصور محمد بن احمد ازهری از علمای ادب عرب و زبان شناس قرن چهارم هجری است که در موضوع لغت به زبان عربی در 15 جلد منتشر شده است.
گردآوری لغاتی که مؤلف خود مستقیماً از عرب بادیه نشین شنیده و نیز تصحیح و تهذیب کلماتی که در ثبت و ضبط قرائت و کتابتشان خطا و تصحیف رخ داده انگیزه مؤلف از نگارش کتاب بوده است. بر همین اساس کتابش را به تهذیب اللغه نامگذاری کرده است.
نویسنده در جلد اول بعد از مقدماتی وارد متن کتاب می شود و الفاظ را از حروف حلقی شروع کرده و با حروف لبی و حروف بدون جایگاه (جوف) در جلد آخر به پایان می برد. ترتیب کتاب بر اساس حروف چنین است: (ع ح ه خ غ-ق ک- ج ش ض- ص س ز- ط د ت- ظ ذ ث- ر ل ن- ف ب م- و ا ی). وی بعد از هر حرف ابتداء مضاعف آن حرف را یعنی واژه هایی که دو حرف از حروف آن مشابه باشد را ذکر می کند. سپس ابواب ثلاثی صحیح و در ادامه ثلاثی معتل و در مرحله بعد ابواب لفیف و در پایان ابواب رباعی را متذکر می شود.
مؤلف در این کتاب از شیوه اشتقاقی خلیل بهره برده و آن را از نظر نوع چینش و نظام کلمات مانند «العین» خلیل مرتب نموده است؛ یعنی بر حسب ترتیب ابجد و الفبایی نیست؛ بلکه تحت تاثیر آواشناسی زبان سنسکریت، با توجه به حروف اصلی کلمه و بر طبق مخارج حروف و با محوریت حروف حلقی مرتب کرده است، و به بیرونی ترین آنها یعنی واژه های لبی ختم می گردد. او گونه های مختلف یک ماده را استخراج و الفاظ مستعمل و مهمل آن را جدا و معانی هر یک از مستعملات آن را بیان کرده است.
مثلاً وقتی به ماده «عقش» می رسد همچون خلیل در «العین» می گوید: «عقش، عشق، قشع، قعش، شقع» و سپس به بررسی این مطلب می پردازد که از میان این کلمات کدام یک از کلام عرب دارای معنا می باشند و کدام یک جایگاهی در کلام عرب ندارند و مهمل می باشند.
گردآوری لغاتی که مؤلف خود مستقیماً از عرب بادیه نشین شنیده و نیز تصحیح و تهذیب کلماتی که در ثبت و ضبط قرائت و کتابتشان خطا و تصحیف رخ داده انگیزه مؤلف از نگارش کتاب بوده است. بر همین اساس کتابش را به تهذیب اللغه نامگذاری کرده است.
نویسنده در جلد اول بعد از مقدماتی وارد متن کتاب می شود و الفاظ را از حروف حلقی شروع کرده و با حروف لبی و حروف بدون جایگاه (جوف) در جلد آخر به پایان می برد. ترتیب کتاب بر اساس حروف چنین است: (ع ح ه خ غ-ق ک- ج ش ض- ص س ز- ط د ت- ظ ذ ث- ر ل ن- ف ب م- و ا ی). وی بعد از هر حرف ابتداء مضاعف آن حرف را یعنی واژه هایی که دو حرف از حروف آن مشابه باشد را ذکر می کند. سپس ابواب ثلاثی صحیح و در ادامه ثلاثی معتل و در مرحله بعد ابواب لفیف و در پایان ابواب رباعی را متذکر می شود.
مؤلف در این کتاب از شیوه اشتقاقی خلیل بهره برده و آن را از نظر نوع چینش و نظام کلمات مانند «العین» خلیل مرتب نموده است؛ یعنی بر حسب ترتیب ابجد و الفبایی نیست؛ بلکه تحت تاثیر آواشناسی زبان سنسکریت، با توجه به حروف اصلی کلمه و بر طبق مخارج حروف و با محوریت حروف حلقی مرتب کرده است، و به بیرونی ترین آنها یعنی واژه های لبی ختم می گردد. او گونه های مختلف یک ماده را استخراج و الفاظ مستعمل و مهمل آن را جدا و معانی هر یک از مستعملات آن را بیان کرده است.
مثلاً وقتی به ماده «عقش» می رسد همچون خلیل در «العین» می گوید: «عقش، عشق، قشع، قعش، شقع» و سپس به بررسی این مطلب می پردازد که از میان این کلمات کدام یک از کلام عرب دارای معنا می باشند و کدام یک جایگاهی در کلام عرب ندارند و مهمل می باشند.
wikinoor: تهذیب_اللغة
[ویکی فقه] تهذیب اللغه (کتاب). «تهذیب اللغة» اثر ابومنصور محمد بن احمد ازهری از علمای ادب عرب و زبان شناس قرن چهارم هجری است که در موضوع لغت به زبان عربی در ۱۵ جلد منتشر شده است. گردآوری لغاتی که مؤلف خود مستقیما از عرب بادیه نشین شنیده و نیز تصحیح و تهذیب کلماتی که در ثبت و ضبط قرائت و کتابتشان خطا و تصحیف رخ داده انگیزه مولف از نگارش کتاب بوده است. بر همین اساس کتابش را به تهذیب اللغه نامگذاری کرده است.
نویسنده در جلد اول بعد از مقدماتی وارد متن کتاب می شود و الفاظ را از حروف حلقی شروع کرده و با حروف لبی و حروف بدون جایگاه (جوف) در جلد آخر به پایان می برد. ترتیب کتاب بر اساس حروف چنین است: (ع ح ه خ غ- ق ک- جش ض- صس ز- ط د ت- ظ ذ ث- ر ل ن- ف ب م- و ا ی). وی بعد از هر حرف ابتداء مضاعف آن حرف را یعنی واژه هایی که دو حرف از حروف آن مشابه باشد را ذکر می کند. سپس ابواب ثلاثی صحیح و در ادامه ثلاثی معتل و در مرحله بعد ابواب لفیف و در پایان ابواب رباعی را متذکر می شود.
معرفی اجمالی کتاب
مؤلف در این کتاب از شیوه اشتقاقی خلیل بهره برده و آن را از نظر نوع چینش و نظام کلمات مانند «العین» خلیل مرتب نموده است؛ یعنی بر حسب ترتیب ابجد و الفبایی نیست؛ بلکه تحت تاثیر آواشناسی زبان سنسکریت، با توجه به حروف اصلی کلمه و بر طبق مخارج حروف و با محوریت حروف حلقی مرتب کرده است، و به بیرونی ترین آنها یعنی واژه های لبی ختم می گردد. او گونه های مختلف یک ماده را استخراج و الفاظ مستعمل و مهمل آن را جدا و معانی هر یک از مستعملات آن را بیان کرده است. مثلا وقتی به ماده «عقش» می رسد همچون خلیل در « العین » می گوید: «عقش، عشق، قشع، قعش، شقع» و سپس به بررسی این مطلب می پردازد که از میان این کلمات کدام یک از کلام عرب دارای معنا می باشند و کدام یک جایگاهی در کلام عرب ندارند و مهمل می باشند. شباهت دیگری که بین «تهذیب اللغة» و «العین» دیده می شود، تقسیم بندی ویژه ای است که برای دسترسی به لغات در قالب باب های شش گانه انجام شده است یعنی کلمات بر اساس تعداد حروفشان در این شش باب جای گرفته اند؛ ثنایی مضاعف ، ثلاثی معتل ، لفیف ، رباعی ، خماسی و ثلاثی صحیح. تهذیب اللغة که در اواخر عمر ازهری تالیف شده، با آنکه از لحاظ ساختار و شیوه ی تدوین، همانند العین است، اما از لحاظ کثرت مواد و تعدد روایات و شواهد لغوی و شعری و نیز استشهاد به آیات قرآن و احادیث نبوی بر آن برتری دارد. افزون بر این، توجه خاصی به شهرها و نامهای جغرافیایی در آن دیده می شود که زمان خود تازگی داشته است. از این رو تهذیب را در واقع روایت گسترده تر و مفصل تری از العین شمرده اند. علاوه بر آن ذکر و معرفی کلمات غیرعربی در این معجم بسیار دیده می شود؛ مثلا درباره کلمه (کوخ) می گوید: «الکوخ و الکاخ دخیلان فی العربیة». با توجه به اهمیت این کتاب، بعضی از محققان، نوع چینش کلمات را تغییر داده و آن را بر اساس حروف الفباء و با توجه به حروف اصلی کلمه مرتب کرده اند.
گزارش محتوا
کتاب با مقدمه ی نسبتا مفصلی آغاز شده که حاوی چگونگی تشکیل و تدوین لغت نامه ها، منابعی که لغت نامه نویسان از آنها استفاده می کنند، همچنین اقسام لغت نامه های عربی قدیم و جدید است. در ادامه مقدمه ای در مورد لغت نامه «تهذیب اللغه» و در پایان مقدمه ای به قلم استاد عبدالسلام هارون که در آن زندگینامه مولف و علمائی که در این کتاب از آنها نام برده شده آمده است. در آخر نیز نسخ خطی کتاب و رموز تصحیح ذکر شده است. در ابتدای جزء اول مقدمه ای از مولف آمده است که مانند دیگر قاموس نویسان بزرگ، حاوی بحثی تاریخی درباره ی زبان عرب و تکوین علم لغت و منابع مهم لغوی است. این مباحث هم برای شناخت منابع و شیوه ی نقد و بررسی ازهری و هم برای آشنایی با آراء لغوی و زبان شناختی او، ضروری است. او پس از بیان اهمیت علم لغت در شناخت قرآن و سنت نبوی و اشاره به احساس نیاز عربها به شناخت زبان و لغت خویش پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم از وسعت این زبان و کثرت واژه های آن سخن می گوید و پس از آن به گرفتاری خویش به دست قرمطیان سخن گفته و در ادامه فهرستی که شامل چند طبقه از مولفانی که به زعم او درخور اعتمادند به دست می دهد. سپس نوبت به مولفانی می رسد که کتابهای خود را از مطالب درست و نادرست انباشتند و در خور اعتماد نیستند نام می برد و با ذکر نام برخی از آنان به سختی بر ایشان و آثارشان می تازد. در میان این مولفان، لیث بن مظفر، جاحظ، ابن قتیبه و ابن درید از همه مشهورترند. بخش آخر مقدمه ازهری به شرح ساختار کتاب و شیوه ی تنظیم کلمات در آن اختصاص یافته است. دو باب القاب الحروف و مدارجها، و باب احیاز الحروف اولین ابواب کتاب است. در این دو باب به جایگاه اداء حروف و نامگذاری بر اساس اداء حروف بوسیله زبان و یا بوسیله لب و حلق اشاره شده است. بعض از حروف مثل همزه و یاء و واو که جایگاهی ندارند و در هوا تلفظ می شوند را جوف می گوید. سپس اقسام کلمات از حیث ثلاثی، رباعی و خماسی، معتل و اقسام آن مورد بررسی قرار گرفته است.
← بررسی لغات دارای حرف عین
...
نویسنده در جلد اول بعد از مقدماتی وارد متن کتاب می شود و الفاظ را از حروف حلقی شروع کرده و با حروف لبی و حروف بدون جایگاه (جوف) در جلد آخر به پایان می برد. ترتیب کتاب بر اساس حروف چنین است: (ع ح ه خ غ- ق ک- جش ض- صس ز- ط د ت- ظ ذ ث- ر ل ن- ف ب م- و ا ی). وی بعد از هر حرف ابتداء مضاعف آن حرف را یعنی واژه هایی که دو حرف از حروف آن مشابه باشد را ذکر می کند. سپس ابواب ثلاثی صحیح و در ادامه ثلاثی معتل و در مرحله بعد ابواب لفیف و در پایان ابواب رباعی را متذکر می شود.
معرفی اجمالی کتاب
مؤلف در این کتاب از شیوه اشتقاقی خلیل بهره برده و آن را از نظر نوع چینش و نظام کلمات مانند «العین» خلیل مرتب نموده است؛ یعنی بر حسب ترتیب ابجد و الفبایی نیست؛ بلکه تحت تاثیر آواشناسی زبان سنسکریت، با توجه به حروف اصلی کلمه و بر طبق مخارج حروف و با محوریت حروف حلقی مرتب کرده است، و به بیرونی ترین آنها یعنی واژه های لبی ختم می گردد. او گونه های مختلف یک ماده را استخراج و الفاظ مستعمل و مهمل آن را جدا و معانی هر یک از مستعملات آن را بیان کرده است. مثلا وقتی به ماده «عقش» می رسد همچون خلیل در « العین » می گوید: «عقش، عشق، قشع، قعش، شقع» و سپس به بررسی این مطلب می پردازد که از میان این کلمات کدام یک از کلام عرب دارای معنا می باشند و کدام یک جایگاهی در کلام عرب ندارند و مهمل می باشند. شباهت دیگری که بین «تهذیب اللغة» و «العین» دیده می شود، تقسیم بندی ویژه ای است که برای دسترسی به لغات در قالب باب های شش گانه انجام شده است یعنی کلمات بر اساس تعداد حروفشان در این شش باب جای گرفته اند؛ ثنایی مضاعف ، ثلاثی معتل ، لفیف ، رباعی ، خماسی و ثلاثی صحیح. تهذیب اللغة که در اواخر عمر ازهری تالیف شده، با آنکه از لحاظ ساختار و شیوه ی تدوین، همانند العین است، اما از لحاظ کثرت مواد و تعدد روایات و شواهد لغوی و شعری و نیز استشهاد به آیات قرآن و احادیث نبوی بر آن برتری دارد. افزون بر این، توجه خاصی به شهرها و نامهای جغرافیایی در آن دیده می شود که زمان خود تازگی داشته است. از این رو تهذیب را در واقع روایت گسترده تر و مفصل تری از العین شمرده اند. علاوه بر آن ذکر و معرفی کلمات غیرعربی در این معجم بسیار دیده می شود؛ مثلا درباره کلمه (کوخ) می گوید: «الکوخ و الکاخ دخیلان فی العربیة». با توجه به اهمیت این کتاب، بعضی از محققان، نوع چینش کلمات را تغییر داده و آن را بر اساس حروف الفباء و با توجه به حروف اصلی کلمه مرتب کرده اند.
گزارش محتوا
کتاب با مقدمه ی نسبتا مفصلی آغاز شده که حاوی چگونگی تشکیل و تدوین لغت نامه ها، منابعی که لغت نامه نویسان از آنها استفاده می کنند، همچنین اقسام لغت نامه های عربی قدیم و جدید است. در ادامه مقدمه ای در مورد لغت نامه «تهذیب اللغه» و در پایان مقدمه ای به قلم استاد عبدالسلام هارون که در آن زندگینامه مولف و علمائی که در این کتاب از آنها نام برده شده آمده است. در آخر نیز نسخ خطی کتاب و رموز تصحیح ذکر شده است. در ابتدای جزء اول مقدمه ای از مولف آمده است که مانند دیگر قاموس نویسان بزرگ، حاوی بحثی تاریخی درباره ی زبان عرب و تکوین علم لغت و منابع مهم لغوی است. این مباحث هم برای شناخت منابع و شیوه ی نقد و بررسی ازهری و هم برای آشنایی با آراء لغوی و زبان شناختی او، ضروری است. او پس از بیان اهمیت علم لغت در شناخت قرآن و سنت نبوی و اشاره به احساس نیاز عربها به شناخت زبان و لغت خویش پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم از وسعت این زبان و کثرت واژه های آن سخن می گوید و پس از آن به گرفتاری خویش به دست قرمطیان سخن گفته و در ادامه فهرستی که شامل چند طبقه از مولفانی که به زعم او درخور اعتمادند به دست می دهد. سپس نوبت به مولفانی می رسد که کتابهای خود را از مطالب درست و نادرست انباشتند و در خور اعتماد نیستند نام می برد و با ذکر نام برخی از آنان به سختی بر ایشان و آثارشان می تازد. در میان این مولفان، لیث بن مظفر، جاحظ، ابن قتیبه و ابن درید از همه مشهورترند. بخش آخر مقدمه ازهری به شرح ساختار کتاب و شیوه ی تنظیم کلمات در آن اختصاص یافته است. دو باب القاب الحروف و مدارجها، و باب احیاز الحروف اولین ابواب کتاب است. در این دو باب به جایگاه اداء حروف و نامگذاری بر اساس اداء حروف بوسیله زبان و یا بوسیله لب و حلق اشاره شده است. بعض از حروف مثل همزه و یاء و واو که جایگاهی ندارند و در هوا تلفظ می شوند را جوف می گوید. سپس اقسام کلمات از حیث ثلاثی، رباعی و خماسی، معتل و اقسام آن مورد بررسی قرار گرفته است.
← بررسی لغات دارای حرف عین
...
wikifeqh: تهذیب_اللغه