[ویکی فقه] تقدم و تأخر رتبی. تقدم در لغت فارسی به معنای پیشی است و معادل آن در زبان فرانسه واژه Anteriorite و در زبان انگلیسی ، واژه Anteriority است.
در اصطلاح فلسفی، پیشی عبارت است از موجودیت چیزی قبل از چیز دیگر، در مرتبت اول بطوری که شی ء دوم فقط پس از ایجاد شی ء اول ایجاد شود. تقدم و تاخر که از اعراض ذاتی وجود است دارای اقسامی است که در نهایت فلاسفه آنرا به نه مورد رسانده اند که عبارتند از تقدم و تاخر بالطبع ، بالشرف، بالزمان، بالرتبة، بالدهر، بالحق، بالحقیقة و المجاز، بالجوهر، بالعلیة. البته حصر این اقسام استقرایی است و اگر چه دائر بین نفی و اثبات است ولی این دوران به صورت حقیقی نیست بنابراین نمی توان این تقسیم را عقلی دانست. از این میان، دو قسم تقدم و تاخر مکانی (که یکی از اقسام تقدم رتبی می باشد) و زمانی تا زمان بوعلی سینا مشهور بوده است. متکلمان قسم بالذات که قسمی از تقدم و تاخر زمانی است و میان اجزای زمان برقرار است را به آن اضافه نمودند. تا این اواخر پنج قسم زمانی، طبعی، رتبی، شرف و علیت اقسام تقدم و تاخر بوده اند و میرداماد نیز تقدم و تاخر دهری را اضافه نمود.
در اصطلاح فلسفی، پیشی عبارت است از موجودیت چیزی قبل از چیز دیگر، در مرتبت اول بطوری که شی ء دوم فقط پس از ایجاد شی ء اول ایجاد شود. تقدم و تاخر که از اعراض ذاتی وجود است دارای اقسامی است که در نهایت فلاسفه آنرا به نه مورد رسانده اند که عبارتند از تقدم و تاخر بالطبع ، بالشرف، بالزمان، بالرتبة، بالدهر، بالحق، بالحقیقة و المجاز، بالجوهر، بالعلیة. البته حصر این اقسام استقرایی است و اگر چه دائر بین نفی و اثبات است ولی این دوران به صورت حقیقی نیست بنابراین نمی توان این تقسیم را عقلی دانست. از این میان، دو قسم تقدم و تاخر مکانی (که یکی از اقسام تقدم رتبی می باشد) و زمانی تا زمان بوعلی سینا مشهور بوده است. متکلمان قسم بالذات که قسمی از تقدم و تاخر زمانی است و میان اجزای زمان برقرار است را به آن اضافه نمودند. تا این اواخر پنج قسم زمانی، طبعی، رتبی، شرف و علیت اقسام تقدم و تاخر بوده اند و میرداماد نیز تقدم و تاخر دهری را اضافه نمود.
[ویکی فقه] تقدم در لغت فارسی به معنای پیشی است و معادل آن در زبان فرانسه واژه Anteriorite و در زبان انگلیسی ، واژه Anteriority است.
در اصطلاح فلسفی، پیشی عبارت است از موجودیت چیزی قبل از چیز دیگر، در مرتبت اول بطوری که شی ء دوم فقط پس از ایجاد شی ء اول ایجاد شود. تقدم و تاخر که از اعراض ذاتی وجود است دارای اقسامی است که در نهایت فلاسفه آنرا به نه مورد رسانده اند که عبارتند از تقدم و تاخر بالطبع ، بالشرف، بالزمان، بالرتبة، بالدهر، بالحق، بالحقیقة و المجاز، بالجوهر، بالعلیة. البته حصر این اقسام استقرایی است و اگر چه دائر بین نفی و اثبات است ولی این دوران به صورت حقیقی نیست بنابراین نمی توان این تقسیم را عقلی دانست. از این میان، دو قسم تقدم و تاخر مکانی (که یکی از اقسام تقدم رتبی می باشد) و زمانی تا زمان بوعلی سینا مشهور بوده است. متکلمان قسم بالذات که قسمی از تقدم و تاخر زمانی است و میان اجزای زمان برقرار است را به آن اضافه نمودند. تا این اواخر پنج قسم زمانی، طبعی، رتبی، شرف و علیت اقسام تقدم و تاخر بوده اند و میرداماد نیز تقدم و تاخر دهری را اضافه نمود.
رابطه تقدم و تاخر و تشکیک
از تحلیل مفهوم تقدم و تاخر به دست می آید که مسئله مذکور به بحث تشکیک باز می گردد. زیرا متقدم و متاخر هر دو در نسبت داشتن به یک مبدا مفروض با یکدیگر مشترک اند و اختلافشان نیز در همین نسبت می باشد؛ بدین صورت که متقدم سهم بیشتری از آن نسبت دارد و متاخر سهم کمتری. بنابراین ما به الامتیاز این دو به ما به الاشتراک آنها باز می گردد و این همان تشکیک است. البته مراد از این مطلب این نیست که شباهت کاملی میان تقدم تاخر و تشکیک وجود دارد بلکه تفاوتی نیز میان این دو بحث وجود دارد و آن هم این است که در بحث کلی مشکک، تکیه بحث روی آن امر مشترکی است که در یک مصداق بیشتر وجود دارد و در دیگری کمتر و مثلا گفته می شود، نسبت قرب مشکک است و در یک مصداق بیش از دیگری است ولی در بحث تقدم و تاخر، سخن از همان دو مصداق آغاز شده و گفته می شود که یکی از آنها سهم بیشتری از امر مشترک دارد و لذا متقدم است و دیگری سهم کمتری از آن دارد و لذا متاخر می باشد.
تقدم رتبی
تقدم به رتبه که به نام تقدم مکانی نیز نامیده می شود و نخستین آشنایی ذهن با مفهوم تقدم و تاخر از طریق مصادیق محسوس این قسم است، از نظر فلسفی عبارتست از اینکه چیزی به مبدا معینی نزدیک تر از دیگری باشد. بدین صورت که اگر چیزی را که دو شیء دیگر مشترکا با آن نسبت دارند به عنوان مبدا در نظر بگیریم و آن دو شیء به گونه ای باشند که آن مقدار از نسبت خاص را که شیء دوم با آن مبدا مفروض دارد، شیء اول نیز داشته باشد، اما همه آنچه که شیء اول دارد را شیء دوم نداشته باشد، در این صورت این حالت خاص شیء نخست (یعنی بیشتر بودن نسبتش با مبدا) تقدم نامیده شده و حالت خاص شیء دوم را تاخر می نامند.
اقسام تقدم و تاخر رتبی
...
در اصطلاح فلسفی، پیشی عبارت است از موجودیت چیزی قبل از چیز دیگر، در مرتبت اول بطوری که شی ء دوم فقط پس از ایجاد شی ء اول ایجاد شود. تقدم و تاخر که از اعراض ذاتی وجود است دارای اقسامی است که در نهایت فلاسفه آنرا به نه مورد رسانده اند که عبارتند از تقدم و تاخر بالطبع ، بالشرف، بالزمان، بالرتبة، بالدهر، بالحق، بالحقیقة و المجاز، بالجوهر، بالعلیة. البته حصر این اقسام استقرایی است و اگر چه دائر بین نفی و اثبات است ولی این دوران به صورت حقیقی نیست بنابراین نمی توان این تقسیم را عقلی دانست. از این میان، دو قسم تقدم و تاخر مکانی (که یکی از اقسام تقدم رتبی می باشد) و زمانی تا زمان بوعلی سینا مشهور بوده است. متکلمان قسم بالذات که قسمی از تقدم و تاخر زمانی است و میان اجزای زمان برقرار است را به آن اضافه نمودند. تا این اواخر پنج قسم زمانی، طبعی، رتبی، شرف و علیت اقسام تقدم و تاخر بوده اند و میرداماد نیز تقدم و تاخر دهری را اضافه نمود.
رابطه تقدم و تاخر و تشکیک
از تحلیل مفهوم تقدم و تاخر به دست می آید که مسئله مذکور به بحث تشکیک باز می گردد. زیرا متقدم و متاخر هر دو در نسبت داشتن به یک مبدا مفروض با یکدیگر مشترک اند و اختلافشان نیز در همین نسبت می باشد؛ بدین صورت که متقدم سهم بیشتری از آن نسبت دارد و متاخر سهم کمتری. بنابراین ما به الامتیاز این دو به ما به الاشتراک آنها باز می گردد و این همان تشکیک است. البته مراد از این مطلب این نیست که شباهت کاملی میان تقدم تاخر و تشکیک وجود دارد بلکه تفاوتی نیز میان این دو بحث وجود دارد و آن هم این است که در بحث کلی مشکک، تکیه بحث روی آن امر مشترکی است که در یک مصداق بیشتر وجود دارد و در دیگری کمتر و مثلا گفته می شود، نسبت قرب مشکک است و در یک مصداق بیش از دیگری است ولی در بحث تقدم و تاخر، سخن از همان دو مصداق آغاز شده و گفته می شود که یکی از آنها سهم بیشتری از امر مشترک دارد و لذا متقدم است و دیگری سهم کمتری از آن دارد و لذا متاخر می باشد.
تقدم رتبی
تقدم به رتبه که به نام تقدم مکانی نیز نامیده می شود و نخستین آشنایی ذهن با مفهوم تقدم و تاخر از طریق مصادیق محسوس این قسم است، از نظر فلسفی عبارتست از اینکه چیزی به مبدا معینی نزدیک تر از دیگری باشد. بدین صورت که اگر چیزی را که دو شیء دیگر مشترکا با آن نسبت دارند به عنوان مبدا در نظر بگیریم و آن دو شیء به گونه ای باشند که آن مقدار از نسبت خاص را که شیء دوم با آن مبدا مفروض دارد، شیء اول نیز داشته باشد، اما همه آنچه که شیء اول دارد را شیء دوم نداشته باشد، در این صورت این حالت خاص شیء نخست (یعنی بیشتر بودن نسبتش با مبدا) تقدم نامیده شده و حالت خاص شیء دوم را تاخر می نامند.
اقسام تقدم و تاخر رتبی
...
wikifeqh: تقدم_و_تأخر_رتبی