[ویکی فقه] تفسیر ابن همام صنعانی اثـر امـام حـافـظ کـبـیر ابوبکر عبدالرزاق بن همام بن نافع حمیری یمانی، از مفسران و محدثان امامیه و از اصحاب می باشد.
عبدالرزاق بن همام بن نافع حمیری صنعانی (صنعانی، منسوب به صنعاء یکی از شهرهای یمن؛ و زیادتی نون بر یاء نسبت، از موارد نادری است که نون اضافه می شود؛ مانند بهرانی در نسبت به بهراء و روحانی نسبت به روحاء و مانند آن) (۱۲۶ - ۲۱۱ ق) فرزند همام بن نافع حمیری یمانی، از مفسران و محدثان امامیه بود. شیخ طوسی او را از اصحاب حضرت صادق (علیه السّلام) شمرده است. وی دست پرورده و تعلیم یافته مَعْمَر بن راشد (متوفای ۱۵۳) و از طریق او، تفسیر و حدیث را از ابن جُرَیج و سفیان بن عُیَیْنه و دیگر تابعان بزرگ فرا گرفته است. احمد بن حنبل و یحیی بن معین و دیگر نخبگان اهل حدیث از وی روایت دارند. وی علاوه بر موسوعه (موسوعه، نوشتارهای گسترده ای است که جامع و فراگیر باشد) حدیثی بزرگ الجامع الکبیر فی الحدیث، تفسیری دارد که از منابع اصیل تفاسیر نقلی پس از وی است.
← توثیق عبدالرزاق
این تفسیر، به صورت ناپیوسته، آیه هایی از هر سوره را به با آوردن یک یا چند نقل کوتاه تفسیر کرده است؛ مثلا در تفسیر سوره حمد، تنها یوم الدین را به روز جزا، و المغضوب علیهم را به یهود و الضالین را به نصاری تفسیر کرده است و بقیه سوره رها شده است. همچنین در هیچیک از دیگر سوره ها استیعاب نشده است و بیشتر جنبه توضیحی _در قالب جمله هایی کوتاه_ دارد تا تفصیل؛ چه رسد به تحقیق و نقد آراء. این همان شیوه تفسیر در قرن اول و دوم است که مفسران در آن دوره به مسائل یا مباحث متنوع نمی پرداختند. شیوه تفصیل و تنوع و نقد و ترجیح از قرن سوم آغاز شد و بهترین و جامع ترین تفسیر این دوره، تفسیر محمد بن جریر طبری است. در این تفاسیر، کاملا به مساله شان نزول و ناسخ و منسوخ توجه شده و نوعا تکیه بر روایات منقول از صحابه و تابعان است و امروزه از ارزش والایی برخوردار است؛ زیرا بسیاری از آیات با آگاهی از شان نزول قطعی آن که در تفسیر، نقش ارزنده ای را ایفا می کند قابل فهم است. در این تفسیر، احیانا به اسباب النزول آیه ها برخورد می کنیم، و کاملا مختصر و فشرده شکل گرفته است. این تفسیر در سه جلد، مکررا در بیرون به چاپ رسیده است: یک بار با تحقیق و استخراج عبدالمعطی امین قلعچی، بار دیگر با تحقیق و استخراج دکتر محمود عبده (به سال ۱۴۱۹ ق/ ۱۹۹۹ م) و همچنان در دست چاپ و تکثیر است.نسخه های متعددی از تـفـسـیـر ابـن همام امروزه در دست است، کهن ترین تفسیر شیعی مـی بـاشـد که از گزند حوادث در امان مانده و چند نسخه از این تفسیر در فهرست کتابخانه های مصر و هندوستان و عراق ذکر شده است.کـارل بـروکـلمان در تاریخ الادب العربی نسخه مصری را از فهرست تذکرة النوادر (۱۵) معرفی کرده است.فرات کوفی از علمای شیعه در عصر غیبت صغری در تفسیر آیه ۸۱ سوره طه و نیز در تفسیر آیات دیگر از مفسر نقل کرده است.و ایـن تـفـسیر از جمله تفسیرهائی است که به شیوه روائی می باشد و روایات زیادی را از ابی عروة معمر بن راشد صنعانی بصری از اصحاب امام جعفر صادق (علیه السّلام) و دیگر اصحاب ائمه (علیهم السّلام) هنگام تفسیر آیات قرآن کریم نقل می نماید. این تفسیر چنانکه کارل بروکلمان اظهار می دارد در حیدرآباد دکن به چاپ رسیده است.
عبدالرزاق بن همام بن نافع حمیری صنعانی (صنعانی، منسوب به صنعاء یکی از شهرهای یمن؛ و زیادتی نون بر یاء نسبت، از موارد نادری است که نون اضافه می شود؛ مانند بهرانی در نسبت به بهراء و روحانی نسبت به روحاء و مانند آن) (۱۲۶ - ۲۱۱ ق) فرزند همام بن نافع حمیری یمانی، از مفسران و محدثان امامیه بود. شیخ طوسی او را از اصحاب حضرت صادق (علیه السّلام) شمرده است. وی دست پرورده و تعلیم یافته مَعْمَر بن راشد (متوفای ۱۵۳) و از طریق او، تفسیر و حدیث را از ابن جُرَیج و سفیان بن عُیَیْنه و دیگر تابعان بزرگ فرا گرفته است. احمد بن حنبل و یحیی بن معین و دیگر نخبگان اهل حدیث از وی روایت دارند. وی علاوه بر موسوعه (موسوعه، نوشتارهای گسترده ای است که جامع و فراگیر باشد) حدیثی بزرگ الجامع الکبیر فی الحدیث، تفسیری دارد که از منابع اصیل تفاسیر نقلی پس از وی است.
← توثیق عبدالرزاق
این تفسیر، به صورت ناپیوسته، آیه هایی از هر سوره را به با آوردن یک یا چند نقل کوتاه تفسیر کرده است؛ مثلا در تفسیر سوره حمد، تنها یوم الدین را به روز جزا، و المغضوب علیهم را به یهود و الضالین را به نصاری تفسیر کرده است و بقیه سوره رها شده است. همچنین در هیچیک از دیگر سوره ها استیعاب نشده است و بیشتر جنبه توضیحی _در قالب جمله هایی کوتاه_ دارد تا تفصیل؛ چه رسد به تحقیق و نقد آراء. این همان شیوه تفسیر در قرن اول و دوم است که مفسران در آن دوره به مسائل یا مباحث متنوع نمی پرداختند. شیوه تفصیل و تنوع و نقد و ترجیح از قرن سوم آغاز شد و بهترین و جامع ترین تفسیر این دوره، تفسیر محمد بن جریر طبری است. در این تفاسیر، کاملا به مساله شان نزول و ناسخ و منسوخ توجه شده و نوعا تکیه بر روایات منقول از صحابه و تابعان است و امروزه از ارزش والایی برخوردار است؛ زیرا بسیاری از آیات با آگاهی از شان نزول قطعی آن که در تفسیر، نقش ارزنده ای را ایفا می کند قابل فهم است. در این تفسیر، احیانا به اسباب النزول آیه ها برخورد می کنیم، و کاملا مختصر و فشرده شکل گرفته است. این تفسیر در سه جلد، مکررا در بیرون به چاپ رسیده است: یک بار با تحقیق و استخراج عبدالمعطی امین قلعچی، بار دیگر با تحقیق و استخراج دکتر محمود عبده (به سال ۱۴۱۹ ق/ ۱۹۹۹ م) و همچنان در دست چاپ و تکثیر است.نسخه های متعددی از تـفـسـیـر ابـن همام امروزه در دست است، کهن ترین تفسیر شیعی مـی بـاشـد که از گزند حوادث در امان مانده و چند نسخه از این تفسیر در فهرست کتابخانه های مصر و هندوستان و عراق ذکر شده است.کـارل بـروکـلمان در تاریخ الادب العربی نسخه مصری را از فهرست تذکرة النوادر (۱۵) معرفی کرده است.فرات کوفی از علمای شیعه در عصر غیبت صغری در تفسیر آیه ۸۱ سوره طه و نیز در تفسیر آیات دیگر از مفسر نقل کرده است.و ایـن تـفـسیر از جمله تفسیرهائی است که به شیوه روائی می باشد و روایات زیادی را از ابی عروة معمر بن راشد صنعانی بصری از اصحاب امام جعفر صادق (علیه السّلام) و دیگر اصحاب ائمه (علیهم السّلام) هنگام تفسیر آیات قرآن کریم نقل می نماید. این تفسیر چنانکه کارل بروکلمان اظهار می دارد در حیدرآباد دکن به چاپ رسیده است.
wikifeqh: تفسیر_عبدالرزاق_صنعانی