تفسیر در عصر جدید

[ویکی فقه] از ویژگی های این دوره رشد و بالندگی نگارش تفسیر به سبک موضوعی است که در نگاشته های تفسیری سلف کمتر به چشم می خورد، هرچند مشابه آن در برخی آثار گذشته نظیر تفسیر آیات الاحکام شیعه مشاهده می شود.
به باور محمد هادی معرفت تفسیر در این دوران همگام با پیشرفت ادب و علوم و معارف گسترش یافت و جوانب مختلف فهم معانی قرآن در همه زمینه ها شکوفاتر گردید.البته دیری نپایید که با رکود علم در جهان اسلام و افول تمدن اسلامی به ویژه پس از فتنه مغول ، تفسیر نیز از حرکت باز ایستاد و بیش تر تفاسیر به تلخیص یا شرح یا حاشیه تفاسیر پیشین تبدیل و فاقد هرگونه ابتکار و نوآوری قابل ذکری شدند، هرچند برخی از این اقتباس ها با ذوق لطیف و افزودن نکات ظریف انجام گرفته است.وی سپس نمونه هایی از هر دو نوع را یاد می کند. گسترش علم و فلسفه ، نیازهای پیچیده جوامع برای راهیابی به معنویت و سعادت ، دگرگون شدن لوازم و ابزار زندگی، درخواست از دین برای پاسخگویی به نیازهای بشر و جامعه و باور به توان قرآن برای پاسخگویی به نیازمندی های بشر در همه اعصار از ویژگی های عصر حاضرند که از قرن چهاردهم شروع می شود، از این رو در عصر جدید تحولی بزرگ و همه جانبه در شیوه های تفسیری و سبک های مختلف آن و روش های جدید در تفسیر موضوعی پدیدار شد.
همراه بودن با نهضت های اصلاح دینی
تاریخ تفسیر در یک قرن اخیر با نهضت های اجتماعی، به ویژه نهضت های اصلاح دینی در سراسر جهان اسلام همراه بوده است.نهضت نوخواهی و نواندیشی در عالم اسلام، خاستگاه و خواسته های دینی و نیز دنیوی داشته است.سلسله جنبان نهضت های اصلاح طلبی در جهان اسلام، مواجهه گسترده با فرهنگ غرب بوده است که به شیوه مستقیم و غیرمستقیم بر ارزش ها و نگرش های جامعه اسلامی به ویژه و در درجه اول بر تحصیل کرده ها و روشنفکران اثر نهاده است.خصوصیت اصلی این نهضت ها در این بوده است که اسلام را دین پویا و یک نظام کامل دینی و دنیوی و اخلاقی، سیاسی، عبادی و اجتماعی می دیده اند.
وجه تمایز با قرن های پیشین
تفسیرنگاری در قرن اخیر نه فقط به سبب انبوه تفاسیر با مکتب ها و مشرب های متفاوت بلکه به علت یاد شده و تحول دیدگاه تفسیرنویسی از دیدگاه فردی و اخروی به دیدگاه اجتماعی از هر قرن دیگر ممتاز است.بازگشت به قرآن و نهضت عظیم تفسیرنویسی در این دوره بارزترین مشخصه انقلاب اصلاحی فراگیر است برای نمونه سید جمال الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده مقالات پرشور و برانگیزاننده خود را در نشریه العروة الوثقی به آیات قرآن و تفسیر آیاتی مستند می کردند که اهمیت اجتماعی بیشتری داشت.
ویژگی مکتب تفسیری محمد عبده
...