تفسیر خواب

تفسیر خواب، تعبیرِ خواب یا تفسیرِ رؤیا ( آلمانی: Die Traumdeutung ) کتابی از زیگموند فرویدِ روانکاو در سالِ ۱۸۹۹ میلادی است. فروید در این کتاب به معرفیِ نظریهٔ خود از تعبیرِ خواب با توجه به ذهنِ ناهشیارِ فرد و عقدهٔ اُدیپ می پردازد. کتابِ تفسیرِ خواب در بردارندهٔ تلاشِ فروید در رمزگشاییِ خواب و به نوعی دربردارندهٔ بخش های بزرگی از اصلی ترین نظریاتِ فروید در زمینهٔ سرکوب، سانسور، نظریهٔ جنسی و رابطهٔ خودآگاه و ناخودآگاهِ وی است.
نخستین ویرایشِ کتاب در ۶۰۰ نسخه منتشر شد و تا هشت سال فروشی نداشت اما پس از آن در جامعه محبوبیت به دست آورد و هفت ویرایش از آن در طولِ عمرِ فروید منتشر شد. [ ۱]
رؤیاها از دیدگاهِ فروید گونه ای از خواستِ تحققِ آرزو در فرد است و وی رؤیا را شاهراه ورود به ناخودآگاه می دانست. فروید در این کتاب به طور کلاسیک می کوشد تا رؤیاها را تحلیل کند. وی برای این منظور نخست به مروری نسبتاً جامع بر کارهای گذشتگان از زمان های دور تا زمانِ حاضر می کند و سپس نظریهٔ خود را بازگو می نماید.
وی معتقد بود محتوا و معنای هر رؤیا در مورد تحقق آرزوها و خواسته های سرکوب شدهٔ انسان است. آرامشی که به احتمالِ زیاد، فرد در تحققِ آرزوهای خود در رویایش حس می کند، در واقع بروز خواسته های سرکوب شده اش محسوب می شود؛ اما وقتی این رؤیاها با ارضای واقعیِ خواسته ها و تحققِ آن ها در تعارض باشد، تبدیل به کابوس می شوند. [ ۲]
فروید برای تفسیر رؤیا دو شیوه را معرفی می کند: اول، استفاده از تداعی های رؤیابین و دیگری تفسیرِ نمادهای موجود در رؤیا که یک شیوهٔ قدیمی است. در شیوهٔ تداعی، رؤیابین در حالتِ راحتی می نشیند و سعی می کند با به خاطر آوردنِ دوبارهٔ رؤیا، آنچه از تک تکِ صحنه ها برای وی «تداعی» می شود را بازگو کند.
از نظر فروید، برای تحلیل رؤیا باید هر یک از موارد زیر را به تفصیل مورد واکاوی قرار داد:
• مصالح رؤیا: رؤیا از هیچ به وجود نمی آید بلکه شامل تصاویر، عناصر و حتی روایت هایی است. این عناصر از نظر فروید مصالحی را تشکیل می دهند که فرایند رویاورزی با استفاده از آن ها محصول نهایی رؤیا را می سازد. در واقع، روان انسان ورودی هایی را که مصالحِ رؤیا را تشکیل می دهند طی فرایندی تغییر شکل می دهد و رؤیا را می سازد. فروید عمده ترین مصالح رؤیا را حوادث پیش و پا افتاده روز قبل از رؤیاورزی، حوادثِ دوران کودکی و تأثیرات بیرونی و همچون درد و. . معرفی می کند.
• هدفِ رؤیا: در تحلیل مکانیسم روانی فرد نکته مهمی وجود دارد و آن چیزی است که فروید هدفِ رؤیا می خواند. کلیدی ترین، مرکزی ترین و بحث برانگیزترین ایده فروید در این کتاب در هدفی است که فروید معتقد است تمامی رؤیاها معطوف به آنند: «تحققِ آرزو». رؤیاها همگی با هدف تحقق آرزوهای فرد شکل می گیرند. در این میان، یک نقد مهم وجود دارد و آن اینکه رویاهای نگران کننده یا ناراحت کننده چگونه می توانند تحقق آرزوهای فرد قلمداد شوند. قاعدتاً شخص باید زمانی که رؤیا او را در خیال به آرزوهایش می رساند خوشحال باشد یا لذت ببرد، اما چگونه است که برخی رؤیاها ناراحتی فرد را در رؤیا در پی دارد. این آن چیزی است که فروید در جای جای کتاب می کوشد تا بدان پاسخ دهد. او معتقد است که احساسات و عواطف منفی در رؤیا ناشی از آن است که رؤیا تحقق یک آرزوی نامشروع یا سرکوب شده است که خودآگاهی فرد نمی تواند آن را بپذیرد، در نتیجه در عین اینکه روان از تحقق آرزو منتفع می شود، عواطفِ ناراحت کننده سرپوشی بر آن می گذارد. به عبارت دیگر اضطراب در رؤیاها به دلیلِ واپس زنیِ پیش آگاهی در رویاست. از نظر فروید: «هیچ چیز ناراحت کننده ای نمی تواند در رؤیا ظاهر شود مگر آنکه در عین حال به تحقق آرزویی لباس مبدل بپوشاند. » ( فروید، ۱۳۸۹ ص. ۵۰۰ ) .
• مکانیسم های شکل دهی به رؤیا: اگرچه رؤیا از مصالحی استفاده می کند و معطوف به هدفی است، اما به دلایل متعدد ( از جمله نامشروع بودن هدف یا آرزو و نظایر آن ) این آرزو مستقیماً دررویا شکل نمی گیرد و مصالح با مکانیسم خاصی با هم ترکیب می شوند و تغییرِ شکل می دهند. فروید به برخی از این مکانیسم ها اشاره می کند.