تعارف

[ویکی فقه] تَعارُف، مفهومی اجتماعی، به کار رفته در یکی از مشهورترین آموزه های قرآنی. مطابق این آموزه، حکمت اختلاف در ایجاد ملت ها و قبایل گوناگون، تعارف، یا شناخت متقابل انسان ها با یکدیگر دانسته شده است.
همراه گشتن آموزۀ قرآنی پیش گفته با آموزۀ مشهور دیگر «گرامی ترین شما نزد خدای باتقواترین شماست» ضمن یک آیه و نیز ارتباط مفهومی این دو، سبب شده است که توجه عمدۀ مفسران به بحث اخیر، بحث دربارۀ مفهوم تعارف را تحت الشعاع قرار دهد. به تناسب تطور شیوۀ زندگی مردمان در دوره های مختلف، تفاسیر متفاوتی دربارۀ تعارف ارائه شده است و علی الخصوص مفسران متأخر که از مفاهیم و مقولاتی چون حقوق بشر و برابری انسان ها متأثر بوده اند، در تعامل با این آموزۀ قرآنی دقیق تر گشته، و کمتر به نقل صرف گفتار پیشینیان پرداخته اند. در تفسیر طبری به نقل از جماعتی از صحابه و تابعین ، تعارف، شناسایی یکدیگر از طریق تمایز انساب معنا شده که به نظر می رسد این قول، مورد پذیرش بیش تر مفسران پسین نیز واقع گردیده است و ضمن قبول این تعبیر، برای کشف لوازم منطقی آن تلاش کرده اند. حتی در مواردی که برخی چون شافعی خواسته اند تا از تعارف، نوعی بازشناسی یکدیگر و زمینه برای همکاری در جنگ و غیر آن بفهمند، دیگران اصرار داشته اند تا برداشت او را ناظر به مصالح تعارف گیرند و بر معنای نسبی تعارف اصرار ورزند.
حکمت ایجاد تنوع در خلقت نژادهای مختلف
مطابق این فهم، تأکید قرآن کریم بر آشنایی قبایل و امت ها با یکدیگر، نقطۀ مقابل تفاخر بر انساب و برتری جویی نژادی و تنازع حاصل از آن ها قرار گرفته است. به همین ترتیب، حکمت ایجاد تنوع در خلقت نژاد های مختلف بشر ، حفظ معاملات بشری از شبهۀ اختلاط به مال غیر، و حفظ انساب بشر با جلوگیری از انتساب اشخاص به غیر از پدران دانسته شده است. مفسران دوره های متأخرتر، افزون بر موارد یاد شده، بر ممکن گشتن صلۀ ارحام، شناسایی همدیگر برای تعاون در امور خیر و سبقت جستن از دیگران در این امور نیز تأکید کرده اند.
دیدگاه ابوالقاسم بلخی درباره تعارف
ابوالقاسم بلخی معتقد است که تأکید اسلام بر تعارف، مستلزم نفی مطلق فضیلت نسب نیست، بلکه شرافت نسب نیز در رتبه ای پس از تقوا و تحت الشعاع آن، ارزش محسوب می شود. شاید به دلیل پذیرفته شدن همین دیدگاه است که در بسیاری از تفاسیر قرآن کریم، ضمن بحث دربارۀ تعارف و معیار کرامت انسان در همان آیه، با نقل حدیثی نبوی مبنی بر شرافت نسب آن حضرت و قبیلۀ قریش مواجه می شویم.
دیدگاه رازی درباره تعارف
...