تضمین

[ویکی فقه] تضمین (ابهام زدایی). تضمین ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • تضمین قرآن، اقتباس بخشی از قرآن در کلام• تضمین (علوم قرآنی)، تحمل معنای فعل توسط فعل دیگر، و همچنین در اسم یا حرف• تضمین (اصول)، فهماندن معنای یک کلمه در ضمن کلمه دیگر• تضمین (علم نحو)، اصطلاحی در نحو عربی• تضمین (علم بدیع)، اصطلاحی در علم بدیع
...

[ویکی فقه] تضمین (اصول). تضمین به فهماندن معنای یک کلمه در ضمن کلمه دیگر اطلاق می شود.
تضمین، از احوال لفظ بوده و در ادبیات عرب دارای معانی متفاوتی است، از جمله:اعطای معنای چیزی، به چیز دیگر و به بیان دیگر، قرار دادن لفظی به جای لفظ دیگر به سبب این که معنای آن را می رساند. این نوع تضمین در حروف و افعال وجود دارد.
بیان نمونه
برای مثال، در آیه " عینا یشرب بها عبادالله " به جای کلمه " مِن "، " با " آورده شده است، با این قرینه که " یشرب " همیشه با " مِن " متعدی می شود.
تضمین در اسم
تضمین در اسم به این معنا است که یک اسم هم معنای خودش و هم معنای اسم دیگری را افاده نماید؛ برای مثال، در جمله " حقیق علی أن لا اقول الا الحق "، کلمه " حقیق " هم " سزاوار " و هم "حریص " معنا می دهد.البته تضمین به این معنا نوعی مجاز به حساب می آید.

[ویکی فقه] تضمین (علم بدیع). تضمین، اصطلاحی در علم بدیع و نحو عربی می باشد.
تضمین ــ که در لغت به معنای گنجاندن و نهادن چیزی در جایی است ــ در علم بدیع ، آوردن یک مصراع یا یک بیت یا ابیاتی از شعر دیگران در ضمن شعر خود است. رادویانی تضمین را آوردن بیتی شعر از شاعر دیگر در میان قصیده به عنوان «مهمان»، نه سرقت، دانسته و گفته است که رسم، آن است که شاعر نخست بگوید که بیت تضمین شده از چه کسی است. رشیدالدین وطواط نیز تضمین را آوردن مصراعی یا بیتی یا دو بیت از آنِ دیگری در میان شعر خود در جایی مناسب به عنوان تمثّل و عاریت، نه سرقت، دانسته و تأکید کرده است که آنچه تضمین می شود باید مشهور باشد.
فائده
به نوشته شمس قیس رازی ، اگر تضمین بجا و مناسب باشد، بر رونق شعر می افزاید.
اقسام
واعظ کاشفی سبزواری تضمین را به «مصرّح» و «مبهم» تقسیم کرده، مصرّح را تضمینی دانسته است که شاعر در اثنای شعر به اشاره یا تصریح بگوید که شعر از دیگری است و مبهم را تضمینی که به نام شاعر یا گرفتن شعر از دیگری اشاره نکند، با این شرط که شعر تضمین شده مشهور باشد تا تهمت سرقت به او نزنند.گاهی شاعر یکی از اشعار خود را در شعر دیگرش تضمین می کند، مثلاً انوری سه بیت از یک قصیده خود را در قصیده دیگرش تضمین کرده است.
در اشعار شعرا
...

[ویکی فقه] تضمین (علم نحو). تضمین، اصطلاحی در علم بدیع و نحو عربی می باشد.
عبارت است از دادن معنای کلمه ای به کلمه دیگر تا آن کلمه، در صورت وجود قرینه، هر دو معنا را ادا کند. این قاعده در هر سه قسم کلمه در عربی ( اسم و فعل و حرف ) کاربرد دارد. ازینرو تضمین را در عربی بابی وسیع دانسته اند.
در فعل و حرف
تضمین در فعل و حرف مانند «عَیْناً یَشْرَبُ بِهاعِبادُاللّهِ..» فعل «یَشْرَبُ» با حرف جرّ «مِن» به کار می رود، ولی در این آیه با حرف جاره «ب» آمده، زیرا متضمن معنای فعل «یَرْوی» (سیراب می شود) یا «یَلْتَذُّ» (لذت می برد) است، و مفهوم آیه چنین است: چشمه ای که بندگان خدا در ضمن نوشیدن از آن، سیراب می شوند یا لذت می برند. همچنین می توان گفت که حرف «باء» متضمن معنای «مِن» است. تضمین در اسم مانند قول اعشی : «سُبْحانَ مِنْ عَلْقَمَةَالف'اخِرِ»؛ کلمه « سبحان » متضمن معنای برائت است، ازینرو با حرف جاره «مِن» و به معنای «بَراءَةً منه» آمده است.
در قرآن
تضمین در چندین آیه قرآن به کار رفته و بعضی مفسران نیز بدان تصریح کرده اند. ابوکبیر هُذلی ، شاعر جاهلی، و فَرَزْدَق (متوفی ۱۱۰) نیز آن را به کار برده اند.
در باب تعدی و لزوم
...

[ویکی فقه] تضمین (علوم قرآنی). تحمل معنای فعل توسط فعل دیگر، و همچنین در اسم یا حرف را تضمین گویند.
گاهی حروف، اسما، یا افعال مجازا جای هم نوع خود را هم می گیرند، که آن را «تضمین» می گویند؛ به عبارت دیگر، معنای یکی از حروف، اسما یا افعال به دیگری داده می شود.لفظ فعل، اسم یا حرف برای دو معنای حقیقی و مجازی با هم وضع نشده اند تا آن دو را بتوان با تضمین جمع کرد؛ پس تضمین، مجاز به شمار می آید.
تضمین افعال
تضمین افعال، جایی است که فعلی متضمن معنای فعل دیگری باشد؛ یعنی معنای دو فعل در آن باشد؛ مانند فعلی که با حرفی متعدی شود، در حالی که عادتا با آن متعدی نمی شود؛ بنابراین، لازم است یا خود فعل تاویل شود یا آن حرف به حرفی تاویل شود که عادتا تعدیه با آن انجام می شود؛ مانند: (عینا یشرب بها عباد الله...) که «یشرب» با حرف «باء» متعدی شده است؛ در حالی که معمولا با «من» متعدی می شود، و متعدی شدن آن با «با» یا بر تضمین «یشرب» به معنای «یروی و یلتذ» است، یا در تضمین «با» که به معنای «من» است.
تضمین در اسما
تضمین در اسما به این صورت است که اسمی، معنای اسم دیگر را دربرگرفته، معنای هر دو را افاده کند؛ مانند: (حقیق علی ان لا اقول علی الله الا الحق...) که «حقیق» معنای « حریص » را تضمین کرده تا بگوید او هم شایسته قول حق است و هم حریص بر آن.
تضمین در حروف
...

تَضمین
(در لغت به معنی گنجاندن) در اصطلاح بدیع، آوردن کلام گوینده ای دیگر در کلام خود. بدین معنی که شاعر شعر دیگری را درخلال شعر خود، به مناسبت و به ضرورت، بیاورد تا، به کمک آن، سخن خود را محکم و زیبا سازد: چه خوش گفت فردوسی پاک زاد/که رحمت بر آن تربت پاک باد: «میازار موری که دانه کش است/که جان دارد و جان شیرین خوش است» (سعدی) شرط اصلی تضمین آن است که گوینده باید حتماً، آشکارا یا به کنایه، به این نکته اشاره کند که آنچه نقل می کند از دیگری است، مگر این که کلامِ نقل شده چنان مشهور باشد که نیازی به ذکر گویندۀ آن نباشد؛ زیرا اگر گوینده مأخذ خود را ذکر نکند، کار او از سرقات ادبی به شمار خواهد رفت. این اشاره غالباً به دو صورت انجام می شود: ۱. اشارۀ صریح به نام گویندۀ قبلی (در این جا: کمال الدین اسماعیل): من جرعه نوش بزم تو بودم هزار سال/کِی ترک آبخورد کند طبع خوگرم/ور باورت نمی کند از بنده این حدیث/از گفتۀ کمال دلیلی بیاورم: «گر برکَنَم دل از تو و بردارم از تو مهر/آن مهر بر که افکنم، آن دل کجا برم؟» (حافظ) ۲. ذکر نام گویندۀ قبلی به اشاره و کنایه و با ذکر «مدعی» به جای شاعر قبلی (در این جا: سنایی): گفتِ عالِم به گوش جان بشنو/ور نمانَد به گفتنش کردار/باطل است آن که مدّعی گوید:/ «خفته را خفته کِی کند بیدار؟»/مرد باید که گیرد اندر گوش/ورنبشته ست پند بر دیوار (سعدی) تضمین غالباً شامل یک جمله یا یک مصرع یا یک دو بیت است. گاه تضمین نقل قول مستقیم نیست و گویندۀ دومی مضمون گفتار گویندۀ اولی را با تغییراتی آورده است: همه اندرز من به تو این است/که تو طفلی و خانه رنگین است (سنایی)/زین سبب گفت آن حکیم هوشیار: که تو طفلی، خانه پرنقش و نگار (مولوی) نوع دیگر تضمین آن است که غزلی از شاعر دیگری را به صورت مسمّط تضمین کنند. مثلاً غزل سعدی با مطلع «من ندانستم از اول که تو بی مهر و وفایی» را شهریار تضمین کرده است که بند اول آن چنین است: ای که از کلک هنر نقش دل انگیز خدایی/حیف باشد، مه من، کاین همه از مهر جدایی/گفته بودی جگرم خون نکنی، باز کجایی/«من ندانستم از اول که تو بی مهر و وفایی/عهد نابستن از آن بِهْ که ببندی و نپایی» گاه نیز قطعۀ شاعری دیگر را تضمین کنند. چنان که قطعۀ سعدی با مطلع «گِلی خوش بوی در حمام روزی» را ملک الشعرای بهار تضمین کرده است که بند اول آن چنین است: شبی در محفلی با آه و سوزی/شنیدستم که مرد پاره دوزی/چنین می گفت با پیر عجوزی: «گلی خوش بوی در حمام روزی/رسید از دست محبوبی به دستم»