تصوف شام

[ویکی فقه] تصوف در منطقۀ شام از نخستین سده های هجری، هم زمان با شکل گیری تصوف در عراق و ایران پدید آمد و در ۴ سده پس از ورود اسلام به این سرزمین، به تدریج و تحت تأثیر فرهنگ بومی آن جا شکلی منسجم یافت و از همان ابتدا به سبب شرایط فرهنگی، سیاسی و اقلیمی خاص این منطقه، رنگ و بویی متمایز از تصوف دیگر مناطق، چون بغداد و بصره پیدا کرد.
سرزمین تاریخی شام منطقه ای را تشکیل می داد که از ساحل شرقی دریای مدیترانه تا سواحل غربی رود فرات گسترده بود و از شمال به سرزمین روم (ترکیۀ کنونی)، از جنوب به جزیرة العرب، و از غرب به سرزمین مصر منتهی می شد و امروزه شامل کشورهای سوریه، اردن، فلسطین، لبنان و قسمت هایی از جنوب کشور ترکیه است. باورهای دینی در منطقۀ شام تاریخی دیرینه داشت و علاوه بر ادیان کهن کنعانی و باورهای بومی، این سرزمین دو دین یهودی و مسیحی را نیز در خود پرورده بود. عاموس نبی ، اِشَعیاء، اِرِمیا و بسیاری از انبیای دیگر بنی اسرائیل در این منطقه به ظهور رسیدند و به تبلیغ یکتاپرستی پرداختند و در دوره های بعد، این سرزمین محل انتشار اندیشه های فلسفی نوافلاطونی، و خاست گاه ادیان رمزی و باورهای گنوسی بود که از آن جا به دیگر مناطق راه می یافتند.
دوره ورود اسلام به شام
در سده های ۴ تا ۷ م، در فترت میان فرمان روایی رومیان و عرب های مسلمان، حکومت بیزانس در منطقۀ شام محیطی کاملاً مسیحی پدید آورده بود. نه تنها سرتاسر این سرزمین مسیحی بود، بلکه این دین در اوج شکوفایی و رواج خود به سر می برد. کلیساها مهم ترین مراکز دینی به شمار می آمدند و قدیسان مسیحی از احترام بسیار برخوردار بودند. رهبانیت به عنوان بهترین شیوۀ زندگی پذیرفته شده بود و راهبان بی شماری در تجرد، زهد و عبادت و با هدف انقیاد نفس و زنده کردن روح، دور از شهرها و در بیابان ها به تنهایی زندگی می کردند. در چنین شرایط معنوی بود که دین اسلام به این سرزمین راه یافت.پس از فتح شام به دست مسلمانان برخی از صحابه چون ابوذر غفاری، معاذ بن جبل و دیگران به این منطقه رفتند و بخشی از عمر خود را در آن جا سپری کردند. اینان کانون های اولیۀ زاهدانه را در شام پدید آوردند و به الگوهای معنوی در تصوف آن جا تبدیل شدند. در مساجد حلقه هایی شکل گرفت که در آن ها احادیث نبوی جمع آوری می شد و زاهدان به مطالعۀ منابع و اسناد احادیث می پرداختند.
ریشه
در اوایل دورۀ اسلامی، مسیحیان فعالانه در جامعۀ شام حضور داشتند و حتی در زمینۀ انتقال علوم و آموزش به مسلمانان، نقش مهمی ایفا می کردند.مناسبات میان مسلمانان و مسیحیان با احترام متقابل همراه بود. مسلمانان اغلب به راهبان و قدیسان مسیحی به دیدۀ احترام می نگریستند و از شنیدن نصایح معنوی و مشاهدۀ ریاضت های آنان روی گردان نبودند، چندان که برخی از سنت های زاهدانه و صوفیانۀ شام چون گوشه نشینی و جوع را می توان متأثر از شیوۀ زهدورزی ساکنان مسیحی آن سرزمین دانست. با این حال تصوف در سرزمین شام، هم چون دیگر سرزمین های اسلامی، ریشه در قرآن و حدیث و سنت پیامبر داشت.
ابودرداء
...