تصور بدیهی

[ویکی فقه] تصور بدیهی یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای تصور بی نیاز از تعریف و کسب است.
بدیهی آن است که خودبه خود معلوم است و نظری یا کسبی آن است که خود به خود معلوم نیست، بلکه باید به کمک شیء یا اشیای دیگر معلوم شود. تصورات بدیهی عبارت است از: تصورات روشن و واضحی که هیچ گونه ابهامی در آنها وجود نداشته باشد، بر خلاف تصورات نظری یا کسبی که به تشریح، توضیح و انضمام دیگر تصورات احتیاج دارد.
دیدگاه فلاسفه
فارابی در عیون المسائل، مفاهیم بدیهی را «مفاهیمِ به خود آشکارِ مرکوز در ذهن» می خواند. غزالی در مقاصد الفلاسفه معتقد است تمایز میان بدیهی و نظری، همان تمایز میان چیزی است که به صورت ابتدایی و بدون پژوهش و کاوش فهم می شود با آنچه تنها از راه پژوهش به دست می آید. برای تصور نظری مثال هایی از قبیل جسم (که مستلزم تصور قبلی طول، عرض و عمق است)، خورشید، ماه، نفس و عقل (فارابی در عیون المسائل)، انسان (ابن سینا در شفا)، درخت، جن و روح (غزالی در مقاصد الفلاسفه) ذکر شده است.
ملاک نظری یا بدیهی بودن
همچنین در تعریف و تعیین ملاک برای نظری یا بدیهی بودن یک مفهوم گفته اند: «تصور بدیهی» عبارت است از: تصوری که به فکر و نظر (احضار تصورات دیگر) نیازمند نباشد و آن در جایی است که عناصر ذهنی بسیط، تصور شوند؛ مانند تصور وجود و عدم. «تصور کسبی» تصوری است که نیازمند فکر و نظر است و آن در جایی است که عناصر ذهنی مرکب، تصور شوند؛ مانند: تصور جن و ملک. اما برخی بر این باورند که از این لحاظ، فرقی میان تصور حرارت و برودت و تصور جن و ملک نیست. حرارت و برودت، همان اندازه به فکر و تعریف احتیاج دارند که جن و ملک بدان نیازمندند. تفاوتی که میان حرارت و برودت و میان جن و ملک وجود دارد، در ناحیه تصدیق به وجود آن هاست. تصدیق به وجود حرارت و برودت به فکر نیازی ندارد، اما تصدیق به وجود جن و ملک به فکر نیازمند است. بعضی از تصورات، شامل معانی عرضی مربوط به یک یا چند چیز است و برخی دیگر شامل معانی ذاتی مختص به یک یا چند چیز است. تصوری که صرفاً به ذاتیات امری مختص باشد، یا به کمالِ حقیقتِ وجودیِ آن امر مشتمل است، به نحوی که همه معانی ذاتی آن را شامل می شود که در این صورت، چنین تصوری با صورت خارجی امر مفروض برابر خواهد بود و یا اینکه نه تمام حقیقت شیء بلکه جزئی از حقیقت آن را در بر دارد.
مستندات مقاله
...