تشریق و تغریب

[ویکی فقه] تَشریق و تَغریب، دو اصطلاح در نجوم دوره اسلامی برای بیان جایگاه نسبی سیارات و ستاره ها در نزدیکی خورشید است.
در حالت تشریق، ستاره یا سیاره در مغرب خورشید قرار می گیرد و پیش از خورشید طلوع می کند.
در حالت تغریب سیاره یا ستاره در مشرق خورشید قرار می گیرد و پس از خورشید غروب می کند.
پس از تشریق، سیارات عُلوی (مریخ و مشتری و زحل) و ستاره ها به سبب حرکت انتقالی زمین، حرکتی ظاهری خلاف جهت توالی بروج می یابند.

محدوده تشریق
در نجوم دوره اسلامی برای تشریق، محدوده ای زاویه ای درنظر می گرفتند که از آغاز رویت پذیری (ظهور) ستاره یا سیاره در آسمان صبحگاهی ــ پس از دوره ای که تحت تأثیر درخشندگی خورشید، رویت پذیر نبود ــ شروع می شد.
حد نهایی تشریق اجرام ْ۹۰ است. از هنگامی که بُعد (فاصله زاویه ای) سیارات علوی به ْ۳۰ می رسید تا وقتی به ْ۹۰ غربی می رسید، آن ها را «ضعیف التشریق» می نامیدند.
البته گنابادی حد پایان تشریق و تغریب سیارات عُلوی را بعد ْ۶۰ می دانست.
عکس تشریق را از بعد ْ۹۰ شرقی تا آغاز رویت ناپذیر شدن (خفای) ستاره یا سیاره علوی در آسمان شامگاهی پس از مدتی پدیدار بودن، تغریب می نامیدند.
برای سیارات سُفلی (عطارد و زهره) که بعدشان از خورشید هیچگاه به ْ۹۰ نمی رسد، حد نهایی تشریق و تغریب همان حد اقامت آن ها بود

معنای اصطلاحی تشریق و تغریب
واژه های تشریق و تغریب در اصطلاح های مرکّب به معنای طلوع و غروب به کار رفته است؛ مثلاً «وسط سماء التشریق» یعنی قرار گرفتن ستاره در وسط آسمان هنگام طلوع خورشید و «تغریب الصبح» به معنای قرار گرفتن ستاره نزدیک افق مغرب در هنگام طلوع خورشید.
در فارسی عموماً تشریق را «کنارْ روزی» و تغریب را «کنارْ شبی» نامیده اند.
خوارزمی این دو معادل را عکس این به کار برده است.
بیرونی تشریق را «دستوریّت» نیز نامیده است.

ضابطه بطلمیوس برای سیارات
...