تریاک در ایران

[ویکی فقه] تریاک ( اَفْیون )، مادّه ای قهوه ای رنگ، تلخ ، مُخدّر و اعتیادآور که عمدتاً از شیرابة تراونده از پوست نارَسِ گونه هایی از خشخاش کوکنار ، با نام علمیِ پاپاوِرْ سُمْنیفرُم (لفظاً، «خشخاش خواب آور»؛ از تیرة کوکناریان ) به دست می آید که در ایران تاریخچه مخصوص به خود را دارد.
تریاک از نخستین داروهایی است که بشر شناخته است. در خط سومری علاماتی برای خشخاش به کار می بردند که به معنای «گیاه خوشحال» بود. در آثار یافته شده از کتابخانه آشور بانی پال ( قرن هفتم ق م)، از عصاره خشخاش که داروی همه دردها بود، نام برده شده است. مصریها کِشت خشخاش را از سومریها آموختند و از طریق آنان به خواص تریاک پی بردند. بعدها تریاک را از مصر به یونان بردند و به عنوان داروی مُسَکّن و خواب آور و ضدافسردگی از آن استفاده کردند. ظاهراً ایرانیان از دوران باستان تریاک را می شناخته و از پادزهر بودن آن آگاه بوده اند. به گفته پورداود ، عربها تریاک را به ایران آوردند. عربها از طریق مصریان با تریاک آشنا شده بودند و در سفرهای طولانی خود، برای رفع خستگی، آن را می خوردند و به شترهای خود نیز می خوراندند.
مصر عمده ترین تولیدکننده تریاک
تا سده چهارم و پنجم مصر عمده ترین تولیدکننده تریاک بود. ناصرخسرو (۳۹۴ـ۴۸۱) هنگام عبور از کنار شهر اَسیوط و نواحی مجاور رود نیل، از مزارع وسیع خشخاش یاد کرده است. بنا بر منابع، نخستین بار در دوره سلطنت سلطان مسعود غزنوی (۴۲۱ـ۴۳۲) تریاک در ایران به عنوان مادّه مخدر به کار رفت. سلطان مسعود برای جنگ با طغرل به سوی نیشابور رفت و در راه، به سبب خستگی، اندکی تریاک خورد و بر روی فیل به خواب رفت، پیلبان به آرامی راند و طغرل فرصت گریختن یافت.
مصرف عامتر تریاک در درره صفویه
سلطان احمدبن سلطان اویس جلایر (حک: ۷۸۴ـ۸۱۳) نیز تریاک می خورد. شواهد تاریخی حکایت از آن دارد که تریاک در دوره صفوی (ح ۹۰۶ـ ۱۱۳۵) مصرف عامتری یافت. شاه طهماسب اول (حک: ۹۳۰ـ ۹۸۴) از نخستین سالهای سلطنت خود مواد مخدر مصرف می کرد، اما در ۹۳۹ توبه کرد و به دستور او تریاکهای انبار دولتی، به ارزش پانصد تومان، را در آب روان ریختند. شاه در حلال بودن مصرف تریاک تردید داشت. بیشتر پسران و برادران او تریاکی بودند. وی پسرش، سلیمان میرزا، را که خادم حرم امام رضا علیه السلام بود، به قزوین آورد تا مصرف تریاک را ترک کند، اما موفق نشد. حکیم عمادالدین محمود (از اطبای دربار شاه طهماسب)، بیکتاش خان افشار (حاکم کرمان) و ابراهیم خان ثانی (حاکم لار) از جمله امرا و درباریان معتاد به تریاک بودند ( شاه اسماعیل دوم صفوی (حک: ۹۸۴ـ ۹۸۵)، پسر و جانشین شاه طهماسب، که حدود بیست سال در قلعه قهقهه زندانی بود، برای تسکین رنجهای خود به تریاک و حشیش پناه برد و روزی ۴۵ نخود (حدود دو مثقال ) تریاک خالص می خورد. سرانجام، دشمنانش حبهای مخصوص تریاک و فلونیای او را با سم آمیختند و او را به قتل رساندند.
خوردن تریاک در دوره صفویه
...