ترکستان روسیه

ترکستان روسیه که به آن ترکستان باختری و ترکستان غربی نیز گفته می شود، سرزمینی بوده است که اکنون بخشی از جمهوری های ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و تکهٔ جنوبی جمهوری قزاقستان را تشکیل می دهد. این منطقه میان سال های ۱۸۸۰ تا ۱۹۲۰ میلادی توسط امپراتوری روسیه و به دنبال آن شوروی اشغال گردید و در نهایت در دههٔ ۱۹۲۰ میلادی به چندین جمهوری مستقل تقسیم شد و رسماً به اتحاد جماهیر شوروی پیوست. نام حقیقی این منطقه در واقع فرارود ( ماوراءالنهر ) و خوارزم بوده است.
ترکستان باختری یا ترکستان روس سرزمین پهناوری است که بخش بزرگی از آن در گذشته به نام سرزمین تور، توران و خوارزم زبانزد بوده که امروزه میان ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و ترکستان خاوری و مغولستان بیرونی قرار دارد. رود سیردریا و آمودریا در آن جاری است و به درستی می توان آن را حوضهٔ دریاچهٔ خوارزم و دو رود یاد شده دانست. قسمت باختر باختری این سرزمین را پیش از مغول٬ ترکستان و قسمت جنوب خاوری آن را فرغانه می نامیدند. [ ۱]
این سرزمین خود به دو بخش ترکستان جوزجان یا ترکستان جنوبی و ترکستان خوارزم یا ترکستان باختری جدا می شود.
نام های باستانی این منطقه شامل فرارود، خوارزم، و سغد بوده است. مردم باستانی این سرزمین سغدیان و خوارزمیان بوده اند و به زبان های سغدی و زبان خوارزمی سخن می گفتند که هر دو این ها جزو زبان های ایرانی شرقی، زیرشاخهٔ زبان های هندواروپایی بوده است.
ترکستان جنوبی یا ترکستان جوزجان ( که به صورت ترکستان گوزگان، ترکستان گوزگانان و ترکستان جوزجانان نیز به کار می رفته است ) در بخش شمالی افغانستان، جنوب رود آمودریا و در غرب سرزمین بلخ قرار داشته است. ولایت های جوزجان و فاریاب در شمال افغانستان پاره ای از ترکستان جنوبی شمرده می شوند.
ترکستان باختری یا ترکستان خوارزم دربردارنده بخش هایی از فرارود و خوارزم بوده است که هم اکنون در کشورهای ترکمنستان، ازبکستان و . . . جای گرفته است. این بخش در باختر رود جیهون، خاور دریاچه خزر و جنوب دریاچه آرال جای گرفته است.
نام توران در اوستا و تاریخ ایران آمده است. بین فرمانروایان ایران و توران همواره بر سر کیش و سرزمین زد و خوردهایی بوده است ولی پس از زرتشت بخشی از مردم آن سرزمین کیش زرتشت را پذیرفتند. [ ۲] استاد واسیلی بارتولد این چالش را چنین بیان می کند که نام توران در اوستا آمده است و چنین انگاشته می شود که تورانیان شاخه ای از آریاییان بوده اند. از سدهٔ ششم میلادی که ترکان به آسیای میانه راه یافتند، مانندگی ( شباهت ) این دو نام سبب شد که برخی نام توران را با نام ترکان یکی بدانند. حال آنکه هیچ پیوندی میان این دو نام نبود. [ ۳]