ترجمه های دیوان حافظ

این مقاله به ترجمه های دیوانِ حافظ می پردازد. ترجمه های دیوان یا بخشی از آن به زبان های اردو، پنجابی، سندی، عربی، انگلیسی در هند و پاکستان، دیوان و گزیدهٔ آن، و تنظیمِ اشعار برای آواز به زبان های انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی، ارمنی، بلغاری، چکی، چینی، دانمارکی، هلندی، فنلاندی، یونانی، مجاری، ایتالیایی، لاتین، لیتوانیایی، نروژی، لهستانی، پرتغالی، رومانیایی، صربی، سوئدی، اسپانیایی و ترکی هست. [ ۱] از دیوان حافظ همچنین چند ترجمه به زبان کردی موجود است. [ ۲]
شاعران کُرد بسیاری ابیاتی از حافظ را در اشعار خود تضمین کرده اند و یا اشعاری را با تأثیر از غزلیات وی سروده اند. اما ترجمۀ مستقیم اشعار وی به زبان کردی به چند دهۀ اخیر بازمی گردد. عباس حقیقی ۱۰۰ غزل از دیوان حافظ را به کردی سورانی ترجمه کرده و در مجموعه ای با عنوان «شه ونم» ( شبنم ) به چاپ رسانده است. [ ۲] همچنین عمر صالحی صاحب نیز مجموعه ای کامل از اشعار حافظ را به کردی سورانی ترجمه کرده و با عنوان «تافگه ی ئه وین» ( آبشار عشق ) منتشر نموده است. [ ۳] علاوه بر این دو ترجمه به کردی سورانی، مصطفی بیگی شاعر ایلامی نیز مجموعه ای از غزلیات حافظ را به کردی جنوبی و گویش ایلامی ترجمه کرده که در همایش های متعددی خوانده شده، اما هنوز به صورت مستقل به چاپ نرسیده است. [ ۴]
پس از خَیّام و رباعیاتش، حافظ و دیوانش بیشترین اثرگذاری را در قلمرو ادب عرب داشته است. ابراهیم امین شواربی، دانشجوی مصری، نخستین کسی بود که حافظ پژوهی را آغاز کرد. او دو اثر در این باره دارد: اغانی شیراز و حافظ الشیرازی شاعر الغناء الغزل فی ایران. اغانی شیراز او غزلیات حافظ الشیرازی بخش عمدهٔ کار شواربی را شامل می شود که در دو مرحله چاپ شد. در مرحلهٔ نخست و در سال ۱۳۲۳ ه‍. ش/۱۹۴۴ م، ۱۴۵ غزل از حرف الف تا دال در قاهره منتشر شد. اندکی بعد کتاب به طور کامل چاپ شد. شواربی در مقدمه می گوید ترجمهٔ شعر به شعر کاری ناممکن است؛ به همین خاطر وی ترجمه به نثر را برگزیده است؛ اما گاهی چنان از حافظ اثر می گرفته که به ناچار به نثر مسجع روی آورده است. شواربی ترجمه اش را در شش قالب انجام داده است: ۱. به نثر؛ ۲. به نثر مسجع برپایهٔ بیت نخست غزل؛ ۳. به نثر مسجع برپایهٔ قافیهٔ غزل؛ ۴. به نثر با حفظ ردیف غزل؛ ۵. به نظم با حفظ وزن و قافیهٔ شعر فارسی؛ ۶. به نظم بدون رعایت وزن و قافیهٔ شعر فارسی. این چندگانگی و بی نظمی در سراسر ترجمه آشکار است. درمجموع ۴۹۶ غزل به نثر و ۱۹ غزل افزون بر نثر، به نظم نیز ترجمه شده اند. ۵ غزل که ملمّعند تنها به نظم ترجمه شده اند. ساقی نامه نیز به طور کامل به شعر عربی ترجمه شده است. در این ترجمه اثری از هنر شعری حافظ دیده نمی شود. از کاستی های بزرگ این ترجمه نخست اشتباه های فراوانی در متن های فارسی دو کتاب و دوم بدفهمی هایی در ترجمه است. [ ۶]