[ویکی فقه] تربیت قرآنی. بین قرآن و تعلیم و تربیت یک نوع رابطه وجود دارد که در این مقاله به این موضوع می پردازیم.
قرآن کلام وحی، کلام خداوند و کلام خالق انسان است. عام است و فراگیر، که در کلیات و حتی بسیاری از جزئیات حیات بشر به عالمانه ترین شیوه ها وارد شده است، «ونزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء وهدی ورحمه وبشری للمسلمین». قرآن کتاب هدایت است. «ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین». و این تنها هدف نزول رسالت قرآن و بعث پیامبران است و البته لازمه هدایت تربیت است. قرآن راه را می نمایاند، «ان الدین عند الله الاسلام. اما به این نیز بسنده نمی کندو با برترین شیوه ها و روش ها انسان را گام به گام در این طریق راهنمایی می کند. به او می آموزد که چگونه این حیات مادی و معنوی را به حیات طیبه الهی بدل کند. در حقیقت قرآن هم مربی و هم هادی انسان است. وقتی از انسان سخن می گوید، چنان از اسرار پر رمز و راز او پرده بر می دارد که هیچ انسان شناسی را یارای چنان ادعایی نیست. او را با تمام جوانب و ابعاد، ویژگی های فطری، نقاط قوت و ضعف و توانمندی ها و استعدادهایش باز می شناساند.روش ها و شیوه های تربیتی ارائه شده توسط قرآن بسیار متنوع است و کاربرد هر کدام از آنها به مقتضای حکمت الهی، بر حسب موارد و شرایط و حالات افراد و گروه ها متفاوت می باشد. توجه مستقیم خطابات قرآنی و بقیه کتب آسمانی به انسان، نشان از توجه عمیق و دقیق همه ادیان الهی به ویژه اسلام به نفس انسانی و ابعاد مختلف وجودی او است. توجه اسلام به ابعاد فردی انسان، اعم از بعد عاطفی ( وجدان، امیال، غرایز، احساسات و...) عقلانی ( خرد، دانش، شناخت، افکار، عقاید و...) رفتاری و نیازهای زیستی، روحی، و روانی، عاطفی و... او، نشانگر این اهمیت است.از آنجا که دین ارائه شده توسط کتب آسمانی و انبیاء الهی، به ویژه قرآن و پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) ، برنامه زندگی بشر می باشد، پس منطقا این برنامه باید بر تمام شئون زندگی او منطبق باشد. در قرآن و سنت برای انسان یک برنامه زندگی کاملا منسجم و منظم طراحی شده است. به همین منظور تربیت در اسلام دارای راه و رسم منسجم و کاملی است. انسان برای بهره بردن از آن برنامه کامل، سالم و همه جانبه باید تحت یک تربیت صحیح و البته فراگیر به نحوی که تمام طول عمر او همه جوانب و ابعاد انسانی اش را در بر گیرد، باشد. قبل از بیان نوع ارتباط علم تعلیم و تربیت با قرآن، بهتر آن است تا مقصودمان از علم، تعلیم و تربیت را بیان نماییم و سپس به این مهم بپردازیم.
تعریف علم تعلیم و تربیت
پداگوژی (تعلیم و تربیت) از ریشه یونانی است و آن وظیفه برده ای بوده است که اداره و هدایت اطفال را به عهده داشته است. بنابراین می توان ادعا کرد که تربیت، هم تکنیک است، هم کاری هنری است، هم امری فلسفی است و هم علم است. بعضی از فلاسفه تعلیم و تربیت چون «امانوئل کانت» معتقدند: برخلاف آنچه مردم تصور می کنند تعلیم و تربیت بزرگ ترین و دشوارترین مسائل مبتلا به انسان است. او در بین ابداعات بشر دو مورد را از بقیه مشکل تر می داند، هنر مملکت داری یعنی حکومت، و هنر تعلیم و تربیت و معتقد است، مردم هنوز درباره معنای واقعی این دو اختلاف نظر دارند. دور کیم، جامعه شناس معروف، تعلیم و تربیت را یک نظریه علمی می داند. به اعتقاد برخی دیگر از صاحب نظران، تربیت فعالیتی مداوم، جامع (توجه به همه آنچه برای به کمال رسیدن انسان لازم است، همه ابعاد وجودی و نیازهای فردی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی انسان) و برای همه (فرد فرد جامعه) و برای رشد و تعالی و تکامل انسان و غنای فرهنگی و تعالی جامعه است.
ویژگی های علم تعلیم و تربیت
۱. موضوع تربیت، انسان است و انسان موجودی پیچیده است. بسیاری از ابعاد وجودی او هنوز در هاله ای از ابهام باقی مانده است. نوع زندگی فردی و به تبع اجتماعی او، نیز دائما در حال تحول و دگرگونی می باشد. به همین دلیل علم تعلیم و تربیت نیز از جهات مختلف دارای حساسیت فوق العاده ای است. گرچه بخشی از اهداف، مبانی، اصول، روش ها، شیوه ها و فنون، ابزار و وسائل و... تربیتی، همیشه ثابت بوده و هست، لکن در بسیاری موارد دائم در حال تغییر است.۲. علم تعلیم و تربیت یا به تعبیری معروف تر علوم تربیتی، از جمله علوم بین رشته ای است. این علم از مجموعه ای از علوم انسانی و غیر انسانی از قبیل: تاریخ، اقتصاد، آمار، ریاضیات، فیزیولوژی، روان شناسی، جامعه شناسی، انسان شناسی، مردم شناسی، و حتی فلسفه و هنر و... بهره می برد.۳. علم تعلیم و تربیت صرفا یک علم نظری محض نیست بلکه علمی کاربردی است. یافته های این علم در عمل برای تربیت انسان به کار گرفته می شود و اساسا سودمندی علم تعلیم و تربیت به کاربردی بودن آن است.۴. در تعلیم و تربیت، همانند برخی علوم دیگر، علاوه بر یافته ها و نظریه های علمی، یک سیستم و نظام تربیتی نیز پی ریزی می گردد تا آن یافته ها و نظریه های علمی در عمل به کار گرفته شود. این سیستم دارای سلسله ای از اهداف، مبانی، اصول، شیوه ها، خط مشی ها، ... و روش های ویژه ای می باشد. آنچه درباره جوان بودن علم تعلیم و تربیت گفته می شود، نه تنها درباره نظام تربیتی صادق است، بلکه باید گفت نظام های تربیتی موجود در عالم به مراتب از خود علم تعلیم و تربیت جوان ترند.
← علم تعلیم و تربیت اسلامی
...
قرآن کلام وحی، کلام خداوند و کلام خالق انسان است. عام است و فراگیر، که در کلیات و حتی بسیاری از جزئیات حیات بشر به عالمانه ترین شیوه ها وارد شده است، «ونزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء وهدی ورحمه وبشری للمسلمین». قرآن کتاب هدایت است. «ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین». و این تنها هدف نزول رسالت قرآن و بعث پیامبران است و البته لازمه هدایت تربیت است. قرآن راه را می نمایاند، «ان الدین عند الله الاسلام. اما به این نیز بسنده نمی کندو با برترین شیوه ها و روش ها انسان را گام به گام در این طریق راهنمایی می کند. به او می آموزد که چگونه این حیات مادی و معنوی را به حیات طیبه الهی بدل کند. در حقیقت قرآن هم مربی و هم هادی انسان است. وقتی از انسان سخن می گوید، چنان از اسرار پر رمز و راز او پرده بر می دارد که هیچ انسان شناسی را یارای چنان ادعایی نیست. او را با تمام جوانب و ابعاد، ویژگی های فطری، نقاط قوت و ضعف و توانمندی ها و استعدادهایش باز می شناساند.روش ها و شیوه های تربیتی ارائه شده توسط قرآن بسیار متنوع است و کاربرد هر کدام از آنها به مقتضای حکمت الهی، بر حسب موارد و شرایط و حالات افراد و گروه ها متفاوت می باشد. توجه مستقیم خطابات قرآنی و بقیه کتب آسمانی به انسان، نشان از توجه عمیق و دقیق همه ادیان الهی به ویژه اسلام به نفس انسانی و ابعاد مختلف وجودی او است. توجه اسلام به ابعاد فردی انسان، اعم از بعد عاطفی ( وجدان، امیال، غرایز، احساسات و...) عقلانی ( خرد، دانش، شناخت، افکار، عقاید و...) رفتاری و نیازهای زیستی، روحی، و روانی، عاطفی و... او، نشانگر این اهمیت است.از آنجا که دین ارائه شده توسط کتب آسمانی و انبیاء الهی، به ویژه قرآن و پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) ، برنامه زندگی بشر می باشد، پس منطقا این برنامه باید بر تمام شئون زندگی او منطبق باشد. در قرآن و سنت برای انسان یک برنامه زندگی کاملا منسجم و منظم طراحی شده است. به همین منظور تربیت در اسلام دارای راه و رسم منسجم و کاملی است. انسان برای بهره بردن از آن برنامه کامل، سالم و همه جانبه باید تحت یک تربیت صحیح و البته فراگیر به نحوی که تمام طول عمر او همه جوانب و ابعاد انسانی اش را در بر گیرد، باشد. قبل از بیان نوع ارتباط علم تعلیم و تربیت با قرآن، بهتر آن است تا مقصودمان از علم، تعلیم و تربیت را بیان نماییم و سپس به این مهم بپردازیم.
تعریف علم تعلیم و تربیت
پداگوژی (تعلیم و تربیت) از ریشه یونانی است و آن وظیفه برده ای بوده است که اداره و هدایت اطفال را به عهده داشته است. بنابراین می توان ادعا کرد که تربیت، هم تکنیک است، هم کاری هنری است، هم امری فلسفی است و هم علم است. بعضی از فلاسفه تعلیم و تربیت چون «امانوئل کانت» معتقدند: برخلاف آنچه مردم تصور می کنند تعلیم و تربیت بزرگ ترین و دشوارترین مسائل مبتلا به انسان است. او در بین ابداعات بشر دو مورد را از بقیه مشکل تر می داند، هنر مملکت داری یعنی حکومت، و هنر تعلیم و تربیت و معتقد است، مردم هنوز درباره معنای واقعی این دو اختلاف نظر دارند. دور کیم، جامعه شناس معروف، تعلیم و تربیت را یک نظریه علمی می داند. به اعتقاد برخی دیگر از صاحب نظران، تربیت فعالیتی مداوم، جامع (توجه به همه آنچه برای به کمال رسیدن انسان لازم است، همه ابعاد وجودی و نیازهای فردی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی انسان) و برای همه (فرد فرد جامعه) و برای رشد و تعالی و تکامل انسان و غنای فرهنگی و تعالی جامعه است.
ویژگی های علم تعلیم و تربیت
۱. موضوع تربیت، انسان است و انسان موجودی پیچیده است. بسیاری از ابعاد وجودی او هنوز در هاله ای از ابهام باقی مانده است. نوع زندگی فردی و به تبع اجتماعی او، نیز دائما در حال تحول و دگرگونی می باشد. به همین دلیل علم تعلیم و تربیت نیز از جهات مختلف دارای حساسیت فوق العاده ای است. گرچه بخشی از اهداف، مبانی، اصول، روش ها، شیوه ها و فنون، ابزار و وسائل و... تربیتی، همیشه ثابت بوده و هست، لکن در بسیاری موارد دائم در حال تغییر است.۲. علم تعلیم و تربیت یا به تعبیری معروف تر علوم تربیتی، از جمله علوم بین رشته ای است. این علم از مجموعه ای از علوم انسانی و غیر انسانی از قبیل: تاریخ، اقتصاد، آمار، ریاضیات، فیزیولوژی، روان شناسی، جامعه شناسی، انسان شناسی، مردم شناسی، و حتی فلسفه و هنر و... بهره می برد.۳. علم تعلیم و تربیت صرفا یک علم نظری محض نیست بلکه علمی کاربردی است. یافته های این علم در عمل برای تربیت انسان به کار گرفته می شود و اساسا سودمندی علم تعلیم و تربیت به کاربردی بودن آن است.۴. در تعلیم و تربیت، همانند برخی علوم دیگر، علاوه بر یافته ها و نظریه های علمی، یک سیستم و نظام تربیتی نیز پی ریزی می گردد تا آن یافته ها و نظریه های علمی در عمل به کار گرفته شود. این سیستم دارای سلسله ای از اهداف، مبانی، اصول، شیوه ها، خط مشی ها، ... و روش های ویژه ای می باشد. آنچه درباره جوان بودن علم تعلیم و تربیت گفته می شود، نه تنها درباره نظام تربیتی صادق است، بلکه باید گفت نظام های تربیتی موجود در عالم به مراتب از خود علم تعلیم و تربیت جوان ترند.
← علم تعلیم و تربیت اسلامی
...
wikifeqh: تربیت_قرآنی