تالش شمالی[ ۲] [ ۳] [ ۴] [ ۵] [ ۶] [ ۷] [ ۸] [ ۹] [ ۱۰] [ ۱۱] [ ۱۲] [ ۱۳] [ ۱۴] [ ۱۵] [ ۱۶] [ ۱۷] [ ۱۸] [ ۱۹] [ ۲۰] [ ۲۱] [ ۲۲] یا تالش گُشتاسبی بخش شمالی تالش و یک منطقه تالش نشین است که امروزه در جنوب شرقی جمهوری آذربایجان قرار دارد و از رایون های آستارا، لریک، لنکران، ماساللی و یاردیملی تشکیل شده است. [ ۲۳]
در منابع اسلامی این منطقه را گشتاسفی می نامیدند. حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب ( تألیف در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م ) زبان زنجان و مراغه و گشتاسفی را پهلوی ذکر می کند و می گوید «زبانشان پهلوی به جیلانی بازبسته است»[ ۲۴] که منظور همان گویش های گوناگون زبان های تاتی تبار است. [ ۲۵] بسیاری از اهالی تالش شمالی بر مذهب تسنن اند گویا تمایل به تشیع در میان اهالی تالش شمالی از اوایل دوره صفوی آغاز شد. [ ۳] تأثیرات باورهای زرتشتی نیز هنوز در مذهب آن ها مشهود است. [ ۲۶] [ نیازمند منبع]
منابع قدیمی مانند نزهةالقلوب صص ۹۲–۹۳ و تاریخ گزیده ص ۱۸۰ در مورد گشتاسفی نوشته اند: از کنار آب دریا ولایت گشتاسفی است که گشتاسف بن لهراسب آن را ساخت و نهری بزرگ از آب کر و ارس بریده است و از آن جوی ها برداشته و بر آن دیهای فراوان ساخته. حاصلش غله، برنج، اندک پنبه و میوه بود مردمش سفید چهره اند و بر مذهب امام شافعی. زبانشان پهلوی بجیلانی باز بسته است. حقوق دیوانیش بر امان سابق پیش از ظهور دولت مغول کمابیش صد تومان این زمان بوده است و اکنون صد و هجده هزار و پانصد دینار است و در وجه اقطاعات عساکر که آن را ساکن اند متفرق باشد. [ ۲۷]
نخستین سفر شیخ زاهد گیلانی ( کسی که شیخ صفی الدین اردبیلی مرید او بوده ) به گشتاسبی آذربایجان در کرانهٔ دریای خزر بود. در آن زمان پادشاه آن دیار شیروانشاه اخستان بود و پسری داشت سیامک نام که به حکم ارغون خان ( ۶۸۳–۶۹۰ ) پادشاه مغول کشته شد. [ ۲۸]
تا زمان افشاریه، بخش جنوبی شهرستان طوالش تابع حکومت کسگر بود و بخش های میانی آن تا آستارا فرمان بر «ناو» و «طول» بود ( اسپهند ) و بخش شمالی آن را «گشتاسفی» یا «گشتاسبی» می خواندند و مرکز حکومتی آن «لنکران» بود. [ ۲۹]
بر پایهٔ عهدنامه ترکمنچای در ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ ( میلادی ) در زمان فتحعلی شاه قاجار، میان روسیه و ایران امضا شد تالش گشتاسبی نیز یکی از سرزمین هایی بود که از ایران جدا شد. پس از اعلام این تصمیم، اعتراضات گسترده مردمی سراسر تالش گشتاسبی را فرا گرفت. میرحسن خان، حاکم ایرانی تالش شمالی، با این عهدنامه مخالفت کرد و با درافتادن با عباس میرزا محبوس شد و از حبس گریخت. او مدتی مقاومتی مسلحانه در جنگل های میانکوه علیه نیروهای روسی انجام داد که بی نتیجه بود و در سال ۱۲۴۶ قمری به طرز مشکوکی در تهران درگذشت. [ ۳۰]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفدر منابع اسلامی این منطقه را گشتاسفی می نامیدند. حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب ( تألیف در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م ) زبان زنجان و مراغه و گشتاسفی را پهلوی ذکر می کند و می گوید «زبانشان پهلوی به جیلانی بازبسته است»[ ۲۴] که منظور همان گویش های گوناگون زبان های تاتی تبار است. [ ۲۵] بسیاری از اهالی تالش شمالی بر مذهب تسنن اند گویا تمایل به تشیع در میان اهالی تالش شمالی از اوایل دوره صفوی آغاز شد. [ ۳] تأثیرات باورهای زرتشتی نیز هنوز در مذهب آن ها مشهود است. [ ۲۶] [ نیازمند منبع]
منابع قدیمی مانند نزهةالقلوب صص ۹۲–۹۳ و تاریخ گزیده ص ۱۸۰ در مورد گشتاسفی نوشته اند: از کنار آب دریا ولایت گشتاسفی است که گشتاسف بن لهراسب آن را ساخت و نهری بزرگ از آب کر و ارس بریده است و از آن جوی ها برداشته و بر آن دیهای فراوان ساخته. حاصلش غله، برنج، اندک پنبه و میوه بود مردمش سفید چهره اند و بر مذهب امام شافعی. زبانشان پهلوی بجیلانی باز بسته است. حقوق دیوانیش بر امان سابق پیش از ظهور دولت مغول کمابیش صد تومان این زمان بوده است و اکنون صد و هجده هزار و پانصد دینار است و در وجه اقطاعات عساکر که آن را ساکن اند متفرق باشد. [ ۲۷]
نخستین سفر شیخ زاهد گیلانی ( کسی که شیخ صفی الدین اردبیلی مرید او بوده ) به گشتاسبی آذربایجان در کرانهٔ دریای خزر بود. در آن زمان پادشاه آن دیار شیروانشاه اخستان بود و پسری داشت سیامک نام که به حکم ارغون خان ( ۶۸۳–۶۹۰ ) پادشاه مغول کشته شد. [ ۲۸]
تا زمان افشاریه، بخش جنوبی شهرستان طوالش تابع حکومت کسگر بود و بخش های میانی آن تا آستارا فرمان بر «ناو» و «طول» بود ( اسپهند ) و بخش شمالی آن را «گشتاسفی» یا «گشتاسبی» می خواندند و مرکز حکومتی آن «لنکران» بود. [ ۲۹]
بر پایهٔ عهدنامه ترکمنچای در ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ ( میلادی ) در زمان فتحعلی شاه قاجار، میان روسیه و ایران امضا شد تالش گشتاسبی نیز یکی از سرزمین هایی بود که از ایران جدا شد. پس از اعلام این تصمیم، اعتراضات گسترده مردمی سراسر تالش گشتاسبی را فرا گرفت. میرحسن خان، حاکم ایرانی تالش شمالی، با این عهدنامه مخالفت کرد و با درافتادن با عباس میرزا محبوس شد و از حبس گریخت. او مدتی مقاومتی مسلحانه در جنگل های میانکوه علیه نیروهای روسی انجام داد که بی نتیجه بود و در سال ۱۲۴۶ قمری به طرز مشکوکی در تهران درگذشت. [ ۳۰]
wiki: تالش گشتاسبی