تاریخ صدور حدیث

[ویکی فقه] احادیث دارای حقیقتی زمان درا و تاریخ بردار است و شان نزولی دارد که دانستنش، فهم بهتر حدیث را آسان تر خواهد کرد.
تاریخ هر حادثه و پدیده، از چگونگی وقوع آن خبر می دهد، و به شناسنامه ای می ماند که آیندگان را از هویت و چند و چون آن با خبر می سازد. تاریخ، در نهان خود، اسراری بسیار از انسان ها، رفتارها، وقایع، مکتب ها و دانش ها دارد که: هر که بیشتر با آن آشنا گردد، از آن، بیشتر آموزد و اندوزد. اگر گفته می شود: «همه چیز را باید در تاریخش مطالعه کرد و با تاریخش شناخت»، از آن روست که تاریخ، آینه بی غبار است و آنچه در دل دارد، به خوبی می نمایاند.حدیث و روایت - که به گفتار، کردار و تقریر پیشوایان معصوم (علیهم السّلام) اطلاق می گردد - نیز حقیقتی «زمان دار» و «تاریخ بردار» است. هر حدیث، از پس نیازی و در پاسخ پرسشی و در مقام تبیین حقیقتی صادر گشته است و به تعبیر دیگر، «شان نزولی» دارد که دانستنش، در فهم بهتر حدیث، سودمند خواهد بود.
پیشینه بحث
نخستین فقیهی که بدین مسئله توجه جدی ورزید و در روش استنباط و شیوه تدریس خود، بدان التزام داشت، آیة الله العظمی بروجردی ( رحمة الله علیه) بود. وی معتقد بود:احادیث ما، شان نزولی دارند و در محیطی صادر شده اند که اقوال و نظریات فقیهان بزرگ اهل سنت، حاکم بوده است. ناظر به این فتاوا، اهل بیت (علیهم السّلام) سخن گفته اند. سخنان آنان، یا در رد نظریه ای است و یا در اثبات آن. بنابراین، باید جو مسئله فقهیه را به دست آورد، تا فهمید مقصود از روایت چیست. شهید سید محمد باقر صدر، یکی از آفت های اجتهاد در نصوص دینی را «تجرید الدلیل الشرعی من ظروفه و شروطه» یاد کرده و آن را در دو قسمت، توضیح داده است. در بخشی فرموده است:اگر امری در عهد تشریع جایز دانسته شد، پژوهشگر باید تمام آنچه را در این تجویز می توانسته دخالت داشته باشد، منظور کند و گرنه، تعمیم حکم با منظور نکردن شرایط خارجی آن زمان، امری خطا خواهد بود. علامه سید جعفر مرتضی عاملی، ضرورت آگاهی از تاریخ صدور حدیث و فواید آن را در مطالعات فقهی، در گفتگویی، چنین باز گفته است:... شما از نقش تسلط بر تاریخ و دانستن وقایع تاریخی در فهم احادیث و نصوص دینی، غافل نباشید. تمام حوادث، در بستر تاریخی خود شکل می گیرند. انسان با زمان، رابطه متقابل تاثیر و تاثر دارد. .. بنابراین، درک درست بسیاری از نصوص، نیازمند آگاهی کامل از زمان، مکان و شرایطی است که در آن صادر شده است. محیط و عکس العمل آن را در مقابل نصوص صادره، باید بشناسیم. شناخت این موارد، ما را در فهم حدود، قیود و درک اشارات و لطایف آن، یاری می کند.در کتاب «السوق فی ظل الدولة الاسلامیة» نگاهی چنین داشتیم... این کتاب، با حجم اندک خود، می تواند نمایانگر میزان تاثیر شناخت واقعیات خارجی در شناخت طبیعت نصوصِ صادر شده و اهداف آن باشد، و به خوبی می رساند که این شناخت، فضای گسترده ای را برای فهم بهتر نصوص و استفاده کامل از آن ها، فراهم می آورد. همچنین، حضرت آیة الله خامنه ای (سلّمه الله)، در توصیه به حوزه های علمیه برای غنا بخشیدن به فقه، فرموده اند:... تاریخ هم بسیار مهم است؛ حتی در فقه هم می شود از تاریخ استفاده کرد. بسیاری از مسائل فقهی، با تاریخ مرتبط است. ما به این ارتباط، کمتر توجه کردیم و آن را کشف نکردیم.
فواید شناخت تاریخ صدور
فوایدی که بر شناخت تاریخ صدور حدیث بار می شود، بسیار است که در این جا تنها به برخی اشاره می کنیم:
← شناخت روایات تقیه ای
...