تاریخ خانی

[ویکی فقه] تاریخ خانی، کتابی تاریخی به فارسی تألیف علی بن شمس الدین لاهیجی در سده دهم، مشتمل بر چهل سال تاریخ گیلان (از ۸۸۰ تا ۹۲۰) می باشد.
از مؤلف کتاب اطلاعی در دست نیست جز آن که کتاب خود را به فرمان سلطان خان احمدخان گیلانی (حک: ۹۱۱ـ۹۴۳) نوشته است.
سلطان احمدخان بر تألیف این اثر نظارت مستقیم داشته، زیرا در متن تصحیحاتی انجام داده است.

محتوای تاریخ خانی
تاریخ خانی درباره تاریخ گیلان در زمان سلاطین کیایی گیلان، و ظاهراً دنباله کتاب  تاریخ گیلان و دیلمستان، تألیف ظهیر الدین مرعشی است تاریخ گیلان و دیلمستان تا پایان حوادث ۸۹۴ را دربر دارد.
کتاب مرعشی و تاریخ خانی در چهارده سال تداخل زمانی دارند، اما مطالب راجع به این چهارده سال در دو کتاب متفاوت است.
تاریخ خانی مشتمل است بر مقدمه و سه باب.
باب اول در ۴۴ فصل درباره حوادث سال های ۸۸۰ تا ۹۰۹ است، یعنی اواخر حکومت سلطان محمد (۸۵۱ ـ۸۸۳)، فوت  او و جانشینی  کارکیا میرزا علی، جنگ منجیله دشت، فتح قلعه طارم و حوادث دیگر.
باب دوم در شش فصل درباره سلطنت سلطان حسن (۹۱۰ـ۹۱۱) و عزل و قتل  میرزا علی و کشته شدن سلطان حسن است.
باب سوم شرح سلطنت سلطان خان احمدخان گیلانی است.

تاریخ شروع و پایان تاریخ خانی
تألیف تاریخ خانی در ۹۲۱ آغاز شده و در ۹۲۲ به پایان رسیده است.

خصوصیات لغوی و نثری در تاریخ خانی
...

تاریخ ِ خانی
نوشتۀ علی بن شَمسُ الدّین بن حاجی حسین لاهیجی کتابی به فارسی در تاریخ گیلان. این اثر که به فرمان سلطان خان احمدخان گیلانی در ۹۲۲ق تألیف شده مشتمل بر یک مقدمه و سه باب در تاریخ سلاطین کیایی گیلان از ۸۸۰ تا ۹۲۰ق است. نثر کتاب بسیار پیچیده و مصنوع و آمیخته با اشعار فارسی و عربی و آیات قرآن کریم است . از ویژگی های این اثر می توان به استفادۀ مؤلف از واژه های عامیانه و نیز عرضۀ اطلاعاتی مهم و مفید دربارۀ آداب جنگ ، هدایا، آداب و رسوم ، انواع مالیات اشاره کرد. تاریخ خانی نخستین بار در ۱۸۵۷ به کوشش برنهارد دورن در پترزبورگ و سپس در ۱۳۵۲ش به تصحیح منوچهر ستوده در تهران به چاپ رسید.