تاریخ تشیع در قم

[ویکی فقه] بطور قطع می توان گفت: شهر قم ، اولین مرکز تشیع در ایران بوده است. زیرا سابقه تشیع آن به ربع آخر قرن اول هجری، باز می گردد و تا آن موقع، ایران هنوز گرفتار کشمکش بین پذیرش اسلام و باقی ماندن بر دین آباء و اجدادی خود بود. اما قم، مشی مذهبی خود را برگزیده بود.
قم از همان آغاز اسلام مورد توجه ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ بوده است. در مورد این که آیا قم یک شهر اسلامی است و یا این که قبل از اسلام نیز وجود داشته، سخنان زیادی گفته شده است. «حموی» آنرا یک شهر اسلامی می داند. اما کسان دیگری، آنرا شهری «قدیمی» دانسته و ادله ای نیز ارائه کرده اند.ادله ای که دیگران به نقد و بررسی آن ها نشسته اند و اینجا جای بحث از آن ها نیست.
ساکنین
از مجموع حوادث مربوط به نفوذ اعراب اشعری در این منطقه که راوی اصلی آن «مؤلف تاریخ قم» است، چنین بر می آید که گروه هایی از عجمان در این منطقه می زیستند.اما اعراب ، پس از مدتی آن ها را از آن نقطه بیرون کرده و از بین برده اند. تاریخ قم در اطراف شهر، عجمانی بوده اند که عده ای از آنها تا مدتها پس از آن نیز زردتشتی باقی مانده اند. عرب هایی که به این منطقه آمدند از «اشعری ها» بودند که اصل آن ها از مناطق جنوب حجاز بود.و پس از آمدن « ابو موسی اشعری » به مدینه ، کسان دیگری نیز از جنوب جزیره به مدینه آمده و پس از نفوذ اسلام به عراق ، در کوفه سکنی گزیدند.بنا به گفته یعقوبی، اکثریت عرب هایی که ساکن قم شدند از قبیله « مذحج » و پس از آن، اشعری ها بودند. در همین زمینه روایاتی نیز وجود دارد که حاکی از وجود عرب ها حتی قبل از اشعری ها در قم است.در روایتی آمده که گروهی از موالی ابن عباس در نیمه اول قرن اول هجری به قم آمدند و در آن جا ساکن شدند.همچنین گفته شده که بعد از قیام مختار در سال ۶۷ گروهی از بنی اسد به قم مهاجرت کردند.و در آن جا ساکن گردیدند.
ورود اشعری ها به قم
همینطور اشاره به آمدن بنی مذحج و قیس نیز قبل از اشعری به این منطقه شده است. یکی از اولین اجداد کسانی که از اشعری ها به قم آمدند « سائب بن مالک اشعری » بوده است. بنا به نقل «کلبی» او در کوفه ، «شیخ شیعه» بوده است.گرایش شیعی او در حد یک «تشیع اعتقادی» بوده و لذا از «عبد الله بن مطیع» والی « عبد الله بن زبیر » می خواهد تا « سیره علی (ع)» را در بین آن ها اجراء کند، او پس از خروج مختار که به دفاع از خون حسین (ع)، قیام کرده بود به او می پیوندند.و تا آخرین لحظات در کنار مختار، باقی می ماند تا این که به شهادت می رسد. با این مقدمات، تشیع در خانواده آن ها وجود داشته است.طبعا روحیه ضد «اموی» نیز در آن ها بسیار شدید بوده.بعدها وقتی « عبد الرحمن بن اشعث » بر علیه حجاج شوریده (مؤلف تاریخ قم به اشتباه، او را همراه قیام زید بن علی دانسته و بعد عنوان کرده که حجاج او را دستگیر کرد. در حالیکه بین این دو جریان، نزدیک به چهل سال فاصله است. )، «احوص» پسر مالک بن سائب نیز در میان آن ها بود و دستگیر شد. اما بعدها، «عبد الله» برادر «احوص» وساطت کرده، او را آزاد ساخت.از آن جا که زمینه دستگیری مجدد او و دیگر برادرش وجود داشت، آن ها تصمیم گرفتند تا خود را از « عراق » دور کنند.و به نقطه دیگری که دور از دسترس «حجاج» باشد بروند.از اخبار تاریخی چنین بر می آید که آن ها به قصد « اصفهان » که بدست « ابو موسی اشعری » فتح شده بود، حرکت کردند. اما در منطقه « قم » ساکن شدند.ابتدا با اهالی آن منطقه کنار آمده، اما پس از مدتی در یک درگیری، بر آنان فائق شدند.بدین شکل، شهر قم با وجود یک سری اعراب اشعری که گرایش شدید شیعی داشتند، پایه گذاری شد.در کنار آن ها قطعا ایرانیانی نیز وجود داشته و یا بعدا آمده اند.بطوریکه حتی بنا به نوشته «ابن حوقل» زبان آن ها، پس از مدتی به فارسی تبدیل شده است. « حموی » می نویسد: اولین کسی که از اعراب بدین شهر آمد، « عبد الله بن سعد » بود.او پسری داشت که در کوفه تربیت شده و از آن جا به قم منتقل شده بود.او بر مذهب «امامیه» بوده و کسی است که تشیع را بدان نقطه آورده بطوریکه حتی یک سنی نیز در آن جا وجود نداشت. مؤلف تاریخ قم در این باره می نویسد: اینان اولین کسانی بودند که تشیع را به صورت علنی اظهار کردند.در صورتیکه تا آن موقع، هنوز در منطقه ای دیگر، چنین اظهار علنی صورت نگرفته بوده است. او در جای دیگر می نویسد: «.. دیگر از مفاخر ایشان «اشعری ها» آنکه: « موسی بن عبد الله سعد اشعری » به قم ابتداء کرد به اظهار مذهب شیعه تا دیگران از اهل قم بدو اقتدا کرده و اظهار مذهب شیعه کردند» بعد از او، تشیع در این خاندان به صورت یک اصل مسلم، مطرح گردید.تا آن جا که بنا به گفته مامقانی: منسوبین به عبد الله، بسیار زیاد بوده و اکثر آن ها از صلحاء و مرتبط با ائمه (ع) بوده اند. کشی نیز روایات متعددی از ملاقات عمران بن عبدالله بن سعد و نیز عیسی بن عبد الله را با امام صادق علیه السلام نقل کرده است.
نوع تشیع
...