تاریخ ارومیه

عقیده بر این است که شهر ارومیه در هزاره دوم قبل از میلاد مسیح تأسیس شده است. [ ۱]
از تل های متعدد در نزدیکی شهر ( گوک تپه، دیگاله، ترمنی، احمد، سارالان، دیزه تپه و شمس حاجیان ) تا به حال اشیای بسیار قدیمی به دست آمده است. ارومیه در اورارتوی باستانی قرار داشت ( اواخر هزاره دوم قبل از میلاد - اوایل هزاره اول قبل از میلاد ) که دارای ارتباطات زبانی با هوریان آناتولی بود ولی شدیداً تحت تأثیر آشوریان بود. درست زیر دریاچه ارومیه شهر و امارت منا قرار داشت، که در قرن هشتم با قدرت فزاینده آشور که سارگون شاه آن اورارتویی ها را در ۷۱۴ قبل از میلاد شکست داده بود، علیه اورارتو درآمد گرچه شاهان اورارتو تا قرن ۷ قبل از میلاد همچنان حضور داشتند. [ ۲]
عقیده بر این است که شهر ارومیه در هزاره دوم قبل از میلاد مسیح تأسیس شده است. [ ۳] ارومیه قبل از اسلام مرکز سلطنت مرکز سلطنت کلده و آشور بوده و نام شهر که مأخوذ از زبان کلدانی گواه بر این مدعا است. [ ۴] ساحل غربی دریاچه ارومیه تا سال ۳۸۷[ نیازمند منبع] در واقع به عنوان استان نور شیراکان یا استان شانزدهم ارمنستان بزرگ شناخته می شد. [ ۵] این شهر مدتی نیز تحت تسلط رومیان بوده است. [ ۴]
صدقه بن علی، از خدمهٔ عضدالدوله دیلمی ارومیه را فتح کرد، و قلعه های زیادی در آنجا بنا کرد؛ بنا بر روایتی دیگر، عتبة بن فرقد که عمر او را ۲۰ق/۶۴۰م گسیل داشته بود تا موصل را فتح کند، ارومیه را گرفت. جغرافیدانان قرن ۴ هجری نظیر ابن حوقل و اصطخری در بین شهرهای آذربایجان ( پس از اردبیل و مراغه ) جایگاه سوم را می دهند و به پرآب بودن، و غنایش از نظر میوه و حاصلخیزی تأکید می کنند. المقدسی، ارومیه را در ارمنستان قرار می دهد و می گوید از دوین اداره می شده است. در این دوره، ارومیه بر سر بزرگراه اردبیل - مراغه - ارومیه - برکری ( به شمال غرب دریاچه وان ) - آمِد قرار داشت. از آنجا که تبریز هنوز اهمیت چندانی نداشت، جاده به جنوب منحرف می شد تا از شهرهای اصلی رد شود. ممکن است حضور عوامل غیر مطیع در شمال آذربایجان هم بر انحراف جاده به جنوب تأثیر گذاشته باشد. ناحیه ارومیه با ساکنان کرد و مسیحی، در تاریخ اسلام هرگز نقش عمده ای ایفا نکرده است. تیولی بوده است که در آن انشعابات دودمان هایی که در آذربایجان حکومت می کردند، به انزوا می زیستند. [ ۲] در سده دوم و سوم هجری بر ناحیه ای از غرب دریاچه ارومیه تا فرات حکمرانی می نمودند. [ ۶] در دوره سیطره دیلمیان بر آذربایجان، در ارومیه به جستان بن شرمزن برمی خوریم. این سردار از ۳۴۲ق/۹۵۳م به عنوان یکی از جنگجویان وفادار دیسم کرد ظهور کرد. بعدتر که دیلمیان ارمنستان را شکست دادند، او تحت امر مرزبان حاکم ارمنستان درآمد. وقتی جستان در ۴۳۶–۸ق/۹۵۷م جایگزین پدرش مرزوبان شد جستان بن شرمزن زیر بار سروری و اقتدار او نرفت. اول ارومیه را ترک کرد و با ابراهیم بن مرزبان که مراغه را برایش فتح کرده بود متحد شد. او بعدتر او را ترک کرد و به ارومیه برگشت و دور آن دیوار کشید و سربازخانه مستحکمی هم در آنجا ساخت. سپس به خدمت مدعی خلافت؛ المستجیر بالله درآمد و از حمایت کردهای قحطانی برخوردار شد؛ ولی پسران مرزوبان ( جستان و ابراهیم ) او را با کمک کردهای هذبانی شکست دادند. در ۳۴۹ق/۹۶۰–۹۶۱م به تحریک وهسودان، برادر مرزوبان او بر ابراهیم بن مرزوبان شکستی را تحمیل کرد، بازمانده سپاه او را تسخیر کرد و مراغه را به ارومیه منضم کرد. در ۳۵۵ق/۹۶۶م به میانجیگری رکن الدوله بویی، او دوباره اقتدار ابراهیم را به رسمیت شناخت. وقتی غزها در ۴۲۰–۴۳۲ق/۱۰۲۹–۱۰۴۱م آذربایجان را اشغال کردند، حاکم ارومیه ابوالهیجا بن ربیب الدوله، رئیس کردهای هذبانی بود که مادرش خواهر امیر تبریز، وهسودان روادی بود. این پسر ربیب الدوله به خود می بالید که از ۲۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ غزی را که سعی می کردند از سرزمینش عبور کنند را در نزدیکی یک پل نابود کرده است. [ ۲]