تاتار

[ویکی فقه] تاتار (یا تَتار/ تَتَر)، نام برخی از اقوام صحرانورد آسیای شمالی و مرکزی، که از قرن هفتم به همه اقوام مغول و ترک تشکیل دهنده سپاه چنگیزخان و اخلافش در غرب آسیا و اروپا اطلاق شده است.
دربارۀ نسب شناسی ترکان و تاتاران، آثار اسلامی نسبت به نوشته های یهودیان و مسیحیان از دقت بیشتری برخوردار است. با این وصف، احوال قوم تاتار را با افسانه هایی درآمیخته اند و نسب آنان را به ترک بن یافث بن نوح (علیه السلام) می رسانند. در اسطورۀ مربوط به ترکان، تاتاران و مغولان آمده است که یافث فرزندی به نام «ترک» داشت که او را «یافث اُغلان» می نامیدند که هم زمان با کیومرث می زیست. از اخلاف یافث به نیکی یاد نشده است. اینان به عنوان ویرانگران فرهنگ و تمدن معرفی شده اند. مؤلف ایرانی ناشناخته ای در سدۀ ۶ق/۱۲م از دو فرزند یافث با نام های ترک و خزر یاد کرده است. به نوشتۀ همین مؤلف، ترک ۴ فرزند به نام های توتِل (تونگ)، چگل، برسخان و ایلک داشت. یزدی، شرف الدین علی نام های این ۴ فرزند را توتک، چکل، برسنجار (برسخان؟) و املاق (ایلاق) آورده است. در نوشته ها آمده است که النجه خان از اعقاب ترک بن یافث دو پسر همزاد داشت که یکی را تاتار و دیگری را مغول نامید. یزدی، شرف الدین علی در ذکر «طبقۀ تاتار» از ۸ فرمانروا نام برده است که نخستین آن تاتارخان، و هشتمین آن رسوِنج خان بود.
واژه و معنای تاتار
این واژه در ادوار مختلف به معانی متفاوت آمده است. برخی از محققان احتمال داده اند که واژه تاتار از ترکیب واژه تات (فرودست، پَست، رعیت، و در اصطلاح «بیگانه/ غیرخودی») و ار (مرد، مردم) ساخته شده است، و چنین استنباط کرده اند که حدوداً مقارن ظهور اسلام، ترک ها این نام را نیز مانند خود تات، همواره با بار معنایی تحقیرآمیز، به برخی از اقوام غیرترک و حتی ترک ــ که به سبب اختلاف های قومی یا سیاسی یا مذهبی، «غیرخودی» و اغلب دشمن یا شورشگر محسوب می شدند ــ اطلاق کرده اند. با این فرض، چون برخی از اقوام ترک، مانند غُز/ تُغُزغُزها، اویغورها، کیماک ها (قیماق ها)، قِپْچاق ها/ قبچاق ها و حتی ترکمن های آق قوینلو و قراقوینلو، همگی «تاتار» خوانده شده اند، برخی از محققان احتمال داده اند که «تاتار» نمی تواند نام قوم یا اقوام خاصی با زبان و نژاد یکسان باشد، بلکه همچون تات و عجم و بَربَر، در زمان های متفاوت به گروه های قومی گوناگون اطلاق شده است. (ضمناً برای «تغزغز» و «کیماک»، به ترتیب رجوع کنید به این آدرس )
منشأ تاتارها
دربارۀ منشأ تاتارها اختلاف نظرهایی وجود دارد. رشیدالدین فضل الله تاتارها را از ترکان دانسته است که بعدها در ردۀ مغولان درآمدند و مغول نامیده شدند. این نظر رشیدالدین فضل الله از سوی بارتولد با تردید تلقی شده است. وی با استناد به نام تاتار در سنگ نبشتۀ اورخون، متعلق به سدۀ ۲ق/ ۸م، می نویسد که در آن زمان (دست کم ۴ سده پیش از حملۀ مغولان)، گروه مذکور را مغول می نامیدند و نام ترک بر آنان اطلاق نشده بود. مؤلف حدودالعالم تاتارها را بخشی از تغزغز معرفی کرده است، اما گردیزی آنان را بخشی از کیماک دانسته است . گومیلف نظر مؤلف حدودالعالم را درست دانسته، نام تاتار را مرادف با اغوز (غز) آورده و افزوده است که نام این گروه را در رویداد نامه های چینی «شی وِی» نوشته اند که تصحیفی از واژۀ کهن «سیان بی» است. بارتولد تاتارها را مرکب از دو مجموعه قبایل با نام های «سی تاتار» و «نه تاتار» دانسته است که مجموع آنان را ۷۰ هزار خانوار نوشته اند. گومیلف بر آن است که در ۵۵۴م امیرنشین های پراکندۀ تورکوت ها (ترکان باستان) متفق شدند و دولتی امپراتوری تشکیل دادند. در این زمان ۳ قوم به نام های تاتاب (به زبان چینی خی)، کیدان، و سی تاتار در شرق استقرار داشتند. عنوان تاتار، نخستین بار در میان قبائل مغول پدید آمد.
← زیستگاه تاتارها
...

تاتار (جبراییل). تاتار ( به لاتین: Tatar ) یک منطقه مسکونی در جمهوری آرتساخ است که در استان هادروت واقع شده است.

تاتار (زنگلان). تاتار ( به لاتین: Tatar ) یک منطقه مسکونی در جمهوری آذربایجان است که در شهرستان زنگلان واقع شده است. [ ۱]

تاتار (قبادلی). تاتار ( ترکی آذربایجانی: Tatar ) یک منطقهٔ مسکونی در جمهوری آرتساخ است که در استان کاشاتاق واقع شده است.

تاتار (هزاره). تاتار هزاره یکی از قبیله های مردمان هزاره است که بیشتر سنی مذهب هستند و عمدتاً در شمال و شمال غربی افغانستان و در بامیان زندگی می کنند. آنها به گویش هزارگی زبان فارسی صحبت می کنند. [ ۱] [ ۲] [ ۳]

قوم ترک اوراسیایی، از اقوام ساکن در فدراسیون روسیه، جمهوری های آسیای میانه، ترکیه، اوکراین، و لهستان. طبق آخرین سرشماری های دورۀ شوروی، ۶,۳۱۷,۰۰۰ نفر تاتار در آن کشور سکونت داشتند. تاتارهای ترکیه را حدود ۵میلیون نفر تخمین زده اند و از تاتارهای اوکراین و لهستان آماری در دست نیست. تاتارها بازماندگان اردوی زرین مغولان روسیه و دولت های ناشی از آن، خانات قازان و هشترخان و ریازان و کریمه، هستند. اینان، پس از انقراض آن دولت ها، تابع دولت روسیه شدند و، پس از انقلاب اکتبر و تشکیل دولت شوروی، جمهوری های خودمختار تاتارستان و کریمه را تأسیس کردند. تاتارهای شوروی سابق، به استثنای تاتارهای سیبری جنوبی نظیر خاکاس ها، شُورها و آلتایی های شمنی مذهب، مسلمان حنفی اند. در ۱۹۸۷، در تظاهراتی که در مسکو برگزار شد، تاتارها خواستار تشکیل دوبارۀ جمهوری خودمختار کریمه و امکان بازگشت به آن شدند، اما کمیسیون ویژه ای که برای بررسی درخواست آنان تشکیل شد، این بازگشت را به دلیل استقرار روس ها و اوکراینی ها در کریمه از ۱۹۴۴ ناممکن ارزیابی کرد. اما در ۱۹۸۸، یک قانون فدرال حق تاتاری های تبعیدشده را برای سکونت در کریمه به رسمیت شناخت. نام قوم تاتار در سنگ نوشته های ارغون (حک: ۷۳۱ـ۷۳۴م) آمده است. اینان از دو دستۀ بزرگ به نام های «اتوزتاتار» و «توقوزتاتار» تشکیل شده بودند. چینی ها در قرن ۳ق/۹م و بعد از آن، همۀ ترکان و مغولانِ پشت دیوار چین را تاتار می خواندند. شهاب الدین نسوی، در اوایل قرن ۷ق، و زکریای قزوینی، در میانۀ نیمۀ دوم همان قرن، لفظ تاتار را برای مغولان به کار برده اند. به نوشتۀ خواجه رشیدالدین فضل الله، در عصر او مردم دنیای قدیم، به جز ایرانیان و اهالی آسیایی میانه، «تمامت اقوام ترک» را تاتار می گفتند، حال آن که به نوشتۀ گردیزی، تاتارها یکی از قبایل هفت گانۀ کیماک بودند. ظاهراً، آنچه سبب اطلاق نام تاتار بر اقوام ترک و مغول شد حضور مؤثر جنگجویان تاتار در صفوف مقدم مهاجمان مغول بوده است و ظاهراً همین نقش نام آنان را به شناسنامۀ مغولان و ترکان، به ویژه در روسیه و اروپا تبدیل کرده است. این نام در ایران و آسیای میانه، رفته رفته تحت الشعاع نام مغول قرار گرفت و از نیمۀ دوم قرن ۷ق متروک شد. نام این قوم در زبان های اروپایی تارتار نوشته و تلفظ می شود.