بینه تعدیل

[ویکی فقه] بیّنهٔ تعدیل به معنی گواهانی که بر عدالت و در مقابل بینه جرح به معنی گواهانی که بر عدم عدالت شاهد گواهی می دهند است و از این عناوین در باب قضاء سخن رفته است.
شرط پذیرش گواهی شاهد، عدالت است. حاکم با علم به عدالت شاهد، شهادت او را می پذیرد و با عدم آگاهی از آن، از مدّعی می خواهد شاهدان خود را تزکیه کند؛ بدین معنا که بیّنه ای بر عدالت آنان بیاورد. بدین بینه اصطلاحا بیّنهٔ تعدیل میگویند. در مقابل بیّنه جرح به بیّنه ای که منکر بر عدم عدالت شاهدان اقامه می کند می گویند.
تعارض بیّنهٔ تعدیل با بیّنهٔ جرح
اگر مدّعی بر عدالت شهود بیّنه اقامه کند و منکر نیز در مقابل، بر نفی عدالت ایشان اقامهٔ بیّنه کند، بین دو بیّنه تعارض پیش می آید، به شرط آنکه مفاد هریک، تکذیب دیگری باشد و جمع بین آن دو ممکن نباشد؛ لیکن اگر جمع آن دو ممکن باشد؛ بیّنهٔ جرح مقدّم می شود؛ زیرا جارح به چیزی شهادت می دهد که بر معدّل پنهان مانده است، مانند اینکه معدّل بگوید: من با او معاشرت داشتم و او را دارای ملکهٔ عدالت یافتم و ندیدم گناه کبیره ای از وی سر بزند، و جارح بگوید: در فلان روز مرتکب فلان گناه شده است.
اگر بیّنهٔ تعدیل به چیزی شهادت دهد که بر جارح پوشیده بوده است، شهادت او مقدّم می شود، مانند آنکه بگوید: هرچند در فلان روز گناهی از او سرزده ولی از آن گناه توبه کرده است و من پس از آن، او را عادل یافتم.
اگر مفاد شهادت دو بیّنهٔ جرح و تعدیل، تکذیب یکدیگر باشد، مثلا یکی به نحو اطلاق بر عدالت و دیگری به همان گونه بر فسق شهود گواهی دهد یا آنکه بیّنهٔ تعدیل به اشتغال شهود به عملی غیر معصیت در زمانی شهادت دهد که بیّنهٔ جرح در همان وقت به ارتکاب آنان به گناه گواهی دهد، مانند آنکه معدّل بگوید: شاهد در روز جمعه در فلان ساعت در مسجد مشغول عبادت بوده و جارح بگوید: وی در همان وقت از فلان جا دزدی کرده است. در این صورت اختلاف است که بیّنهٔ جرح مقدّم می شود یا بیّنهٔ تعدیل، یا به قرعه رجوع می شود و یا به هیچ کدام عمل نمی گرد.