بوره

ولی ترجیع پنجم درنیایم جز به دستوری / که شمس الدین تبریزی بفرماید مرا بوری
مرا گوید: بیا، بوری، که من باغم تو زنبوری / که تا خونت عسل گردد، که تا مومت شود نوری
به گفته ابن مقفع ( سده 1 هجری ) ، زبان پهلوی ( فهلویه ) ، زبان اصفهان، ری، ماه دماوند، همدان و آذربایگان بود.

کتابهای کانی شناسی مکانهای بسیاری را که بورق در آنجا یافت می شد و اقسام آن را، ذکر کرده اند [ وینک لهنر دانشمند معدن شناس اتریشی در 1899 می نویسد که در نزدیکی شهر بابک کرمان معدن بوره ای یافته که تقریباً یک متر زیرزمین قرار دارد ( " مجله اتریشی معدن شناسی و ذوب شناسی " ، ج 47، ص 622 ) ] . بورق ، مانند نمک ، یا به صورت مایع در آب یا به شکل جامد بر سطح خاک یافت می شود؛ سفید، خاکستری یا سرخ است و باعث حلّ و گداختن انواع موادّ جامد می گردد. نَطرون ، که نوعی بوره است ، بدن را پاکیزه و پوست را زیبا می کند؛ در شیمی نیز به عنوان مُعرِّف بر ضد ناخالصیها به کار می رود ( ارسطو، ترجمه عربی ، ص 118، ترجمه آلمانی ، ص 173 ) .
در یونان و روم باستان ، بورق ( نَطرون ) را به نام [ یونانی ] نیترون می شناختند، که با شوره قلمی ( نیترُم ) امروزی ما متفاوت است . در آن روزگار نیز، مانند دوره اسلامی و زمان حال ، بورق از دریاچه های بسته ای به دست می آمد که آب آنها در نتیجه تبخیر خشک می شود و بورق به صورت قشر درخشانی باقی می ماند. به نوشته غَسّانی و ابن قُفّ ( رجوع کنید به منابع ) ، نطرون همان «بوره ارمنی » است ، ولی اینان همچنان می گویند که بهترین نطرون از دریاچه های نمک مصر به دست می آید. نطرون در درمانهای دارویی بسیار به کار می رفت ، بویژه برای معالجه بیماریهای پوستی مانند خارش ، تقشّر پوست ، جَرَب ، جوش و دُمّل و نیز برای تنظیف زخمهای تازه . محلول آن در شراب ، عسل یا آب زخمهای آلوده و چرکی را پاک می کند. در مصرفِ داخلی ، اثر ملیّن دارد و نفخ را از میان می بَرَد ( نیز رجوع کنید به نطرون * ) . در مجموعه نسخه های کِنْدی ، بوره یکی از اجزای گردهای مختلف دندان شویی است . اگر بر چشم پاشیده شود ضایعه معروف به «بیاض العَین الغلیظ » را رفع می کند. مع ذلک ، بویژه در درمان بیماریهای چشم ، پزشک نماهای شیّاد هم از این مادّه استفاده می کردند ( به نوشته جَوبَری در المختار فی کشف الاسرار ؛ نیز رجوع کنید به ویدمان ، ج 1، ص 765 به بعد ) .
منابع : ابن بکلارش ، المستعینی ، نسخه خطی کتابخانه ملی ناپل ، ج 3، ش 65. F ، گ 25پ ؛ ابن بیطار، الجامع لِمفردات الادویه و الاغذیه ، بولاق 1291، ج 1، ص 125ـ127؛ ابن حوقل ، کتاب صورة الارض ، چاپ کرامرس ، لیدن 1967؛ ابن سینا، کتاب قانون فی الطب ، بولاق 1294، ج 1، ص 267 و بعد؛ ابن میمون ، شرح اسماء العقار ، چاپ ماکس مایرهوف ، ش 51؛ محمدبن احمد ابوریحان بیرونی ، الصیدنه فی الطب ، چاپ حکیم محمد سعید، کراچی 1973؛ ارسطو، کتاب الاحجار ، ترجمه ابن سرافیون ، چاپ روسکا، هایدلبرگ 1912؛ داوودبن عمر انطاکی ، تذکرة اولی الالباب ، قاهره 1371؛ ج 1، ص 87 و بعد؛ تحفة الاحباب فی ماهیة النبات و الاعشاب ، مع ترجمه بالفرنساویه و حل مشکلاته لرنو و کلن ، پاریس 1934، ش 92؛ محمدبن احمد خوارزمی ، کتاب مفاتیح العلوم ، چاپ فان فلوتن ، لیدن 1968؛ ] محمدبن ابی طالب دمشقی ، کتاب نخبة الدهر فی عجائب البر و البحر ، بیروت 1408/ 1988 [ ؛ دیوسکوریدس ، کتاب الحشائش و النباتات ، ترجمه اصطفن بن بسیل ، چاپ دوبلر و ترز، تتوان 1952، ص 426 و بعد؛ محمدبن زکریا رازی ، کتاب الحاوی فی الطب ، حیدرآباد دکن 1374ـ1390/ 1955ـ1971، ج 20، ص 134ـ137؛ [ همو، المدخل التّعلیمی ، یا، راهنمای آموزش صنعت کیمیا ، چاپ حسنعلی شیبانی ، تهران 1346 ش ] ؛ یوسف بن عمر غسّانی ، المعتمد فی الادویه المفرده ، بیروت 1975، ص 41 و بعد؛
Aristotle, Das Steinbuch des Aristoteles , Herausgegeben und غbersetzt von Julius Ruska, Heidelberg 1912; M. Berthelot, La chimie au moyen - ہge , I - III, 1893, new impression 1967; Pedanius Dioscurides, Materia medica , ed. Wellmann, III, Berlin 1914, 83 f. ; Ya ـ qu ¦b b. Ish ¤a ¦q Kind ¦â, The medical formulary or Aqra ¦ba ¦dh i ¦n of al - Kin . . .