بهاسا

بهاسا یکی از زبانهای خانوادۀ بزرگ آسترونزیایی2 ، و متعلق به شاخۀ مالایی - پولینزیایی3 آن است ( همو، 246 ) . این زبان پرگویشورترین زبان اندونزی است که 7/6میلیون گویندۀ بومی دارد و بیش از 110میلیون نفر آن را به عنوان زبان دوم به کار می برند ( همو، 246 - 247 ) . گستردگی جغرافیایی و تعداد گویشورانِ این زبان باعث شده است که بهاسا در فهرست 169زبانی قرار گیرد که دولت ایالات متحده از آنها به عنوان «زبانهای حیاتی» نام می بَرَد. این عنوان به زبانهایی اطلاق می شود که یا باعث رشد دانش بشری در جهان می شوند، یا دارای اهمیت امنیتی - اقتصادی اند ( کریستال، 342 ) . از نظر روابط خویشاوندی، نزدیک ترین زبان به بهاسا زبانِ مالایی است. از این رو، عده ای مالایی را گونه ای دیگر از بهاسا می دانند ( نک‍: لیووین، 247؛ کمبل، I/744 ) و عده ای آن را پایه و اساس بهاسا می شمارند ( باسمن، 228 ) . واقعیت آن است که این دو زبان از لحاظ ویژگیهای واژ - واجی زبانهایی مشابهند و جز در برخی از واژه های خاص، با هم تفاوت اساسی ندارند، اگر چه تفاوتهای ناشی از اختلافاتِ منطقه ای در آنها چشم گیر است ( کمبل، همانجا ) . از این رو، می توان گفت: تفاوت این دو زبان مقوله ای زبان شناختی نیست، بلکه ریشه در تحولات سیاسیِ اندونزی در 1239ق/1824م دارد ( EI2, III/1215 ) .
خط: بهاسا در اندونزی از 1972م با الفبای لاتینی نوشته می شود. در ضمن آوای «ی» که در دورۀ نفوذ هلندیها با حرفِ j نمایانده می شد، اکنون با حرفِ y نشان داده می شود و حرفِ j برای نشان دادن صامتِ «ج» به کار می رود؛ در حالی که در مالایی یا بهاسای مالزی علاوه بر الفبای لاتینی، برای استفاده از متون مذهبی از خط عربی هم استفاده می شود ( کمبل، همانجا ) .
واج شناسی: بنابر پژوهشهای کمبل بهاسا دارای 22 صامت و 8 مصوت بدین شرح است:
الف - صامتها:
انسدادیها: ( همزه ) p, b, t, d, k, g.
سایشیها: . f, s, š, x, h
انسدادی - سایشیها:č, j .
خیشومیها: m, n, ŋ.
روانها: l, r.
نیم مصوتها: y, w.
ب - مصوتها: i, i, e, ə , a, ə , o, u ( I/745 ) . مصوتهای مرکبِ [ai]، [au] و [ui] نیز در این زبان دیده می شوند ( EI2 , III/1216 ) .
گفتنی است که بهاسا گرایش زیادی به ایجاد خوشه های صامتی ندارد و تقریباً هیچ خوشۀ صامتی در آغاز یا پایان واژه های این زبان دیده نمی شود. تنها خوشه های صامتی این زبان آنهایی هستند که با صامتهای خیشومی ساخته می شوند ( مانندِnd, mb ) و در وسط واژه قرار می گیرند. همین مسئله باعث می شود که اکثر واژه های بهاسا دو هجایی و به صورتِ «صامت - مصوت - صامت - مصوت - صامت» ( CV - CVC ) باشند ( همانجا ) . تکیۀ واژه ها معمولاً بر هجای یکی مانده به آخر قرار می گیرد، مگر در مواردی استثنایی که آن هجا شامل مصوت کوتاهِ e - باشد.
صرف و نحو:
اسم و گروه اسمی: همان گونه که گفته شد، ریشه های واژگانی بهاسا عمدتاً دو هجایی هستند. دراین زبان، وندافزایی - به ویژه افزایش پیشوند - از زایایی بالایی برخوردار است.
در بهاسا نشانه ای برای جنسیت یا شمار اسم وجود ندارد و برای مفهومِ جنس به هنگام لزوم، از عناصر واژگانی استفاده می شود ( کمبل، همانجا ) . مقولۀ شمار نیز در این زبان از طریق فرایند تکرار متجلی می شود؛ مانند کلمات potong ( قطعه ) و potong - potong ( قطعه ها ) ( باسمن، همانجا ) .
این زبان نشانۀ خاصی برای معرفه یا نکره ندارد، اما صفات اشارۀ itu و ini که پس از اسم قرار می گیرند، می توانند مفهوم معرفه بودن به اسم بدهند، صفت در این زبان به طورکلی پس از موصوف می آید، مانندِorang baik ( مرد خوب ) ، بجز وقتی که صفت به مقدار اشاره کند که در این صورت ترتیبِ واژه ها برعکس خواهد بود، مانندِ banyak orang ( مردم زیاد ) ( کمبل، I/745 - 746 ) .
ساختارهای تفصیلی این زبان با قرار دادن صفت در میان ساختِ lebih… dari ( pada ) ایجاد می شود، مانند حالت تفضیلی malam ini lebih dingin daripada kemarin ( امشب از دیشب سردتر است ) برای صفتِ dingin ( سرد ) ( همو، I/746 ) . نکتۀ جالب توجه در مورد اسامی بهاسا وجودِ واحدهای شمارش در این زبان است که در گذشتۀ شمارآنها بسیار بوده، اما اکنون به 3 کاهش یافته است. این واحدها عبارتند از seorang ( برای انسان ) ، seekor ( برای حیوانات ) و sebuah ( برای اشیاء ) ( همو، I/747 ) . اسم در این زبان حالت دستوری ندارد و روابطِ نحوی به کمک حروف اضافه بیان می شوند ( همو، I/748 ) .
فعل و گروه فعلی: فعل در بهاسا صرف نمی شود، به این معنا که نشانه ای برای شخص، شمار یا زمان ندارد. زمان و وجهِ فعل به وسیلۀ قید مشخص می شود. همچنین فعل کمکی در این زبان نیست و تغییرات ریشۀ افعال از طریق وندافزایی صورت می گیرد ( همو، I/747 ) .
نظام فعلی بهاسا از نظرِ «جهتِ فعل» ( لازم و متعدی بودن ) و صورتهای متعدد برای فعل مجهول شهرت دارد ( باسمن، همانجا ) . در این زبان فعل متعددی هم پیشوندِ - ( N ) me می گیرد و هم پیشوندِ - di که به ترتیب برای نشان دادن صورت معلوم، یا مجهول به کار می روند ( همانجا ) .
عنصر منفی سازِ بهاسا tidak است که پیش از واژۀ منفی شونده قرار می گیرد. فعل امر منفی نیز با jangan ( lah ) ساخته می شود، مانندِ janganlah baca buku itu ( آن کتاب را نخوان ) ( همو، I/748 ) .
آرایش عمومی واژه های بهاسا، وقتی که تأکید برفاعل یا نهاد جمله باشد، به صورتِ «فاعل - فعل - مفعول» ( SVO ) است، اما در جملاتی که افعال متعدی دارند و برمفعول تأکید می کنند، آرایشهای OVS یا OSV هم مشاهده می شود ( همانجا ) .
واژه های دخیل: بهاسا حاوی شمار قابل توجهی از واژه های قرضی است که عمدت . . .