بنیاد پهلوی

[ویکی فقه] از بنیادهای مهم اقتصادی، فرهنگی وابسته به دربار پهلوی، بیناد پهلوی بود، پس از آن که رضاشاه پهلوی ناچار به استفعا شد و از ایران تبعید گردید، موج اعتراض و نارضایتی علیه روش های غاصبانه وی و فریادخواهی برای باز پس گرفتن اموال و املاکی که در زمان او تصاحب شده بود، پدیدار شد و به مجلس و مطبوعات کشید. محمدرضا پهلوی در نخستین اقدامات خود برای جلوگیری از اوج گرفتن اعتراضات، و احتمالا به توصیه محمدعلی فروغی، در جلسه سی ام شهریور تمام املاک، مستغلات، و کارخانجاتی را که از طریق پدرش به نام وی شده بود، به دولت واگذار کرد تا در عمران و آبادانی کشور و امور خیریه صرف شود و اگر کسانی باشند که نسبت به املاک، ادعای غبنی داشته باشند، پس از رسیدگی به شکایت آن ها از محل همین املاک رفع شود.
اما بعد از گذشت ۷ سال، دولت لایحه ای به مجلس فرستاد که بر اساس آن بسیاری از آن املاک و مستغلات به مالکیت محمدرضا پهلوی باز می گشت: این لایحه در ۲۰ تیر ۱۳۲۸ در یک ماده واحده به این ترتیب تصویب شد که اموال مزبور به نام «موقوفه خاندان پهلوی» نامیده و عواید ناشی از این دارایی ها صرف امور خیریه شود. محمدرضا پهلوی دستور تاسیس «سازمان املاک و مستغلات پهلوی» را جهت اداره دارایی های مذکور صادر کرد. شاه برای به جریان انداختن پو ل های حاصل از فروش املاک سلطنتی به دهقانان و درآمدهای ناشی از اجاره مستغلات و تاسیسات وابسته و درآمد محصولات کشاورزی، به تاسیس دفتر املاک اختصاصی اقدام کرد. به دنبال افزایش درآمدهای نفتی و فعالیت های تجاری و کشاورزی، شاه تصمیم گرفت، محلی برای تمرکز سرمایه خود در آن به منظور قانونی کردن ثروت بی حساب خود و کاستن از فشار سخنانی مبنی بر غصبی بودن دارایی های خود تاسیس کند. بنیاد در سال ۱۳۳۷ ش به جای دفتر املاک اختصاصی ایجاد شد.
← بنیاد پهلوی
هر چند بنیاد در حوزه های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی ایران حضور فعال همه جانبه ای داشت، فهرست کاملی از دارایی های خود را ارایه نمی داد؛ اما سند جالبی که گزارش ماهانه یکی از بانک های سوئیس درباره بنیاد پهلوی است، درآمد بنیاد را در ماه اعلام و گزارش «۱۲ میلیون» دلار برآورده کرده که از طرف شرکت ملی نفت ایران به حساب بنیاد پهلوی واریز شده است. سرمایه بنیاد تنها دارایی شاه، و اطرافیان او نبود. شاه قسمتی از پول حاصل از فروش سالانه نفت و وام های دریافتی از آمریکا و بانک جهانی را به حساب بنیاد پهلوی منتقل می کرد. مطابق تبصره ۲ ماده ۱۸۲ مالیات های فعالیت های مستقیم بنیاد پهلوی و تمام موسساتی که به آن تعلق داشتند، از دادن مالیات معاف شده بودند. توجه به قیمت چند شرکت متعلق به بنیاد، تصویر روشن تری از میران دارایی های این بنیاد به دست می دهد. دارایی های اولیه بنیاد؛ شامل چندین هتل و کارخانه سیمان و شرکت بیمه و یک بانک و کشتی های تجاری و چند موسسه صنعتی و تجاری گفته شده است. مالکیت و اداره امور شرکت ملی کشتی رانی ایران نیز به بنیاد تعلق داشت که بعدها به شرکت ملی نفت تبدیل شد. میزان دارایی های بنیاد میان دو میلیارد و هشتصد میلیون تا سه میلیارد و دویست میلیون دلار تخمین زده شده است که این رقم، بدهی ها و قیمت دائم التغییر زمین ها را شامل نمی شود. بانک عمران تماماً به بنیاد تعلق داشت. علاوه بر بانک عمران، ۱۵٪ سهام بانک های تجاری به بنیاد تعلق داشت. سی درصد سهام بانک ایرانشهر و سهام کمتری در بانک ایران و انگلیس و بانک اعتبارات و ۶/۱ درصد سهام بانک توسعه صنعتی ایران، از آن بنیاد پهلوی بود. بیش از ۸۰٪ درصد بیمه ملی ایران، متعلق به دنیا بود و درآمد سالانه آن حداقل به ۵ میلیون دلار می رسید. سرمایه گذاری های بنیاد، بیشتر در صنایع ساختمانی و سیمان، صنایع اتومبیل سازی، لاستیک سازی، ماشین آلات ساختمانی، چرم سازی و ماشین آلات دفتری و داروسازی، شرکت های کشت و صنعت، کارخانه های قند، هتل داری و... انجام می گرفت. از جمله سرمایه گذاری های خارجی بنیاد پهلوی نیز می توان به خرید ساختمان De Pinna در نیویورک اشاره کرد. اساسنامه بنیاد تنوع در سرمایه گذاری را برای «کمک به سرمایه اولیه» مجاز می دارد. به این منظور می شد «در طرح های مولد و سودآور و خرید مایملک جدبد» سرمایه گذاری کرد. (بنیاد اشرف پهلوی هم که اشرف ادعا می کرد همه ثروتش را وقف آن کرده است مجاز بود به فعالیت های تجاری بپردازد)
← دارایی های بنیاد
قدرت اقتصادی ناشی از اداره بنیاد پهلوی بنابراین روشن است؛ اما استفاده های پنهانی از درآمدهای بنیاد پهلوی کمتر واضح است: ماروین زونیس در گفتگو راجع به «مستمری» هایی که بنیاد می پرداخت، می نویسد: «هنوز هم مستمری هایی به طبقات ممتاز و ضد ممتاز هر دو پرداخت می شود و بنیاد پهلوی ممر این پرداخت هاست. با افزایش فاصله میان حقوق کارکنان دولت و بخش خصوصی بر اثر افزایش درآمد نفت در سال ۱۹۷۳، بنیاد منبع مهمی برای اعطای مزایا به گروهی از مقامات دولتی برای حفظ آنها بر سر کار خودشان شد. پول های بنیاد برای پرداخت پاداش های نقدی یا وام های کم بهره در ازاء خدمت های شایسته افراد به کار می رفت. از بنیاد برای ایجاد درآمدهای اضافی برای اعضا خانواده سلطنتی چه به صورت یک پرداخت منظم و چه به صورت دادن سرمایه برای یک کار خاص هم استفاده می شد. تصور بر این است که حتما به بعضی اعضای دور خانواده وسیع پهلوی هم حداقل سالی یک میلیون دلار برای مخارج اولیه شان به جز کمک در سرمایه گذاری های اصلی مثل خرید خانه های جدید و غیره کمک می شده است. به طور کلی خانواده سلطنتی در امر تجارت ترجیح داده اند با یکدیگر همزیستی مسالمت آمیز داشته باشند و شیوه خوش بینی پیش گیرند. طبق هر ضابطه ای در کار اداره بنیاد پهلوی مقدار زیادی عدم کارآیی وجود داشته است. احتیاط و وفاداری بیشتر از نبوغ پاداش گرفته است. اما این عدم کارآیی در درآمد این بنیاد روی هم رفته تاثیری نداشته است. از یک طرف احتیاجات مالی بنیاد، یا بهتر گفته شود احتیاجات مالی رژیم از طرف خزانه مملکت تامین می شد و از طرف دیگر بنیاد می توانست از پول های سری شرکت ملی نفت ایران تغذیه کند. گسترش و مقیاس عظیم عملیات بنیاد به نحوی بود که امکان نداشت به تنهایی بتواند میزان نقدینگی مورد لزوم را داشته باشد و طبیعی ترین منبع سری آن شرکت ملی نفت ایران بود. مقدار پول هایی که از محل درآمد بنیاد به امور خیریه اختصاص داده می شد، در طول سال ها نه تنها افزایش نیافت، بلکه به اعتقاد بسیاری از مردم کم هم شد، بخصوص که دولت برای امور رفاهی اقدامات آگاهانه تری در پیش گرفته بود.
اهداف و روش محافظه کارانه بنیاد
...