بنو منجم

طبق سخن ابن ندیم این خاندان از نوادگان یزدگرد سوم ساسانی بودند. نام آنان نخست هنگامی وارد تاریخ شد که ابومنصور المنجم ( ابان حسیس ) به عنوان ستاره بین به خدمت دومین خلیفه عباسی منصور درآمد. پسرش «بِزیست» از آئین زرتشت به اسلام درآمد و نام خود را به یحیی بن ابی منصور تغییر داد؛ او در دربار مأمون کار می کرد. یحیی در زمان خلافت مأمون عباسی از ۱۹۸ تا ۲۱۷ ه‍. ق منجم دربار او بود. چهار فرزند یحیی با نام های علی، عبدالله، حسن و سعید نیز همانند وی برای عباسیان کار کردند. آنان به قدری با خلفا رابطهٔ نزدیکی داشتند که حتی برخی به عنوان نمایندگان خلفا برگزیده شدند. علی بن یحیی ( درگذشته در ۲۷۵ ه‍. ق ) در دربار متوکل عباسی بود. یکی از پسران علی به نام هارون فرزندی به نام علی داشت که در زمان سیطرهٔ آل بویه به خدمت آنان درآمد.
خاندان بنو منجم در چند نسل تأثیراتی ماندگار بر علم و ادب مناطق تحت سلطهٔ عباسیون گذاشت؛ در ابتدا این تأثیرات بیشتر در اختربینی و علوم ریاضی بود اما در نسل های بعد به ادبیات و موسیقی نیز گسترش یافت.
خاندان بنو منجم در دربار عباسیان به شهرت رسیدند و برای درک زمینهٔ تاریخی به شهرت رسیدن آنان، مروری اجمالی بر تاریخ خلافت عباسیان و حضور ایرانیان در دربار ایشان ضروری است. عباسیان در ۱۳۲ ه‍. ق حکومت را از امویان گرفتند و تا ۶۵۶ ه‍. ق که بغداد توسط مغولان فتح شد، صاحب قدرت بودند. عباسیان خود از نوادگان عباس بن عبدالمطلب و در نتیجه عرب بودند اما در دوران خلفای اصلی ( ۱۳۲ تا ۲۳۴ ه‍. ق ) خانواده های ایرانی نیز نفوذ قابل توجهی بر دربار داشتند. انتقال خلافت از امویان به عباسیان، از چند جهت حائز اهمیت بود. خلافت در زمان امویان صرفاً در اختیار اعراب بود اما در زمان عباسیان، رنگ و بوی جهانی تری گرفت. حضور اقوام متمدنی همچون ایرانی ها در دربار عباسیان، به شکوفایی جامعهٔ اسلامی و رشد تمدن اسلامی کمک بسیاری کرد چرا که دانشمندان و اصحاب فرهنگ مجال یافتند که آثار علمی و هنری خود را پدیدآورند.