بلنجر

[ویکی فقه] بَلَنْجَر، شهری که بنابر گزارش های تاریخی در ماوراء قفقاز و سرزمین خزر قرار داشته است .
در متون اسلامی نام این شهر به همین صورت نوشته شده ، ولی در بعضی مآخذ به صورت بِلِنْجِر و بَلِنْجِر نیز آمده است . بارتولد بلنجر را با وراچان ، شهر قدیم خزر یکی دانسته است . درباره محل این شهر نیز گمان هایی وجود دارد و برخی آن را در شمال داغستان و کنار بستر رود سولاک دانسته اند. بعضی نیز گمان دارند که بلنجر نزدیک سرچشمه رود سولاک واقع بوده است . بارتولد با استناد به نظر مارکوارت بلنجر را آخرین و جنوبی ترین شهر در سرزمین خزران دانسته است . برخی مآخذ محل بلنجر را در سرزمین خزر، «دربند خزران » نامیده اند. گروهی محل این شهر را نزدیک اندری - ژدره دانسته اند که نام کنونی آن آندره یوو است . ولی آرتامونف مؤلف «تاریخ خزر» محل بلنجر را شهر کنونی بویناکْس نوشته است . طبری به قومی با نام بلنجر اشاره کرده است . و سمعانی این سرزمین را به بلنجر بن یافث ، و مردم بلنجر را بدان سرزمین منتسب دانسته است . برخی مآخذ افزون بر بلنجر، چند شهر دیگر، از جمله سمندر (البیضاء) و اتل را هم در سرزمین خزران یاد کرده اند گفته شده که بلنجر در غرب سمندر واقع بوده ، و در آغاز تختگاه خزران محسوب می شده است . مسعودی که در نیمه سده ۴ق /۱۰م می زیسته ، از اتل به عنوان تختگاه خزران یاد کرده است . وی می نویسد پیش از آن بلنجر تختگاه خزران بود.
بلنجر در تصرف سپاهیان ایران
شهر بلنجر در دوران پادشاهی خسرو انوشیروان (۵۳۱ -۵۷۹م ) به تصرف سپاهیان ایران درآمد. در ۲۲ق /۶۴۳م عبدالرحمان بن ربیعه به جنگ خزران سوی ِ بلنجر رفت . وی پس از چند پیکار به قتل رسید و عرب ها ناگزیر تا دربند عقب نشستند. این واقعه در دوران خلافت عثمان روی داد. سلمان بن ربیعه باهلی نیز در عهد عثمان عازم پیکار با خزران و گشودن شهر بلنجر شد. وی تا حوالی بلنجر رسید، ولی نتوانست به درون شهر رخنه کند و در نهایت کشته شد.
بلنجر در زمان یزید بن عبدالملک
در ۱۰۴ق /۷۲۲م جراح بن عبدالله حَکَمی که از سوی یزید بن عبدالملک ، خلیفه اموی (۱۰۱- ۱۰۵ق /۷۱۹-۷۲۳م ) به امارت ارمنستان و آذربایجان منصوب شده بود، عازم فتح بلنجر شد. او پس از پیکاری سهمگین بلنجر را گشود و خزران را به هزیمت واداشت و گروه بسیاری ، از جمله زنان و کودکان را در آب غرق کرد و اسیر بسیار گرفت . وی قلعه های مجاور بلنجر را نیز فتح کرد و مراتب پیروزی خود را به یزید بن عبدالملک نوشت . جراح بن عبدالله این ناحیه را به صورت بخشی از اران ، به ویژه سرزمین کبلک (قَبَلَه ) درآورد. بسیاری از اهالی بلنجر و دژهای اطراف آن به سرزمین های شمال مهاجرت کردند. پس از آن ، شهر سمندر که در ۳۹۴/۵ کیلومتری بلنجر واقع شده بود، به تختگاه خزران بدل گشت .
سرانجام قوم بلنجر
...

بَلَنجَر یا برنجر نام شهری سدهٔ میانه ای در قفقاز شمالی بود. این شهر میان شهرهای دربند و سمندر جای داشته است. شکوفایی این شهر میان سده های هفتم تا دهم میلادی بوده است.
تاریخنویسانی مانند ابن فقیه، سمعانی و ابوالفدا بنیادگذار این شهر را چهره ای اسطوره ای به نام بلنجر بن یافث دانسته اند. در دهه ۶۳۰ ( میلادی ) این شهر پایتخت برنجرها بوده است. در زمان پادشاهی خسرو انوشیروان این شهر به دست ساسانیان افتاد. سپس در حدود ۶۵۰ بخشی از خزرستان گشت تا اینکه در دهه ۷۲۰ ( میلادی ) پایتخت خزرها شد. عرب های مسلمان به فرماندهی عبداالرحمان بن ربیه در نبرد بلنجر در دههٔ ۶۵۰ شکست خوردند و از دستیابی بدین شهر ناکام ماندند. در حدود ۷۲۲ میلادی باز عرب ها و این بار امویان لشکری را به فرماندهی جراح بن عبدالله حکمی از قفقاز گذراندند و به بلنجر تاختند و سرانجام بر این شهر دست یازیدند و بیشتر مردمان آن را کشتند و کسانی که جان به در بردند به دیگر شهرها گریختند. عرب ها از این شهر غنیمت های بسیاری به دست آوردند. پس از آن شهر بازسازی شد ولی دیگر پایتخت خزرستان نبود. با این همه تا پایان عمر دولت خزرها این شهر اهمیت خود را نگاه داشت تا اینکه در حدود ۱۱۰۰ میلادی از صحنهٔ تاریخ محو گشت. جای راستین آن هنوز به درستی آشکار نیست.

بَلَنْجَر (Balandjar)
شهر قدیم خزران در شمال شرق قفقاز، بر کرانۀ رودی به همین نام در شمال تنگۀ دربند (باب الالباب) و نزدیک دریای خزر، واقع در جمهوری خودمختار داغستان. بعضی جغرافیانویسان مسلمان، ازجمله ابن فقیه همدانی و ابوالفدا، این شهر را از ساخته های بلنجر بن یافث بن نوح می دانند و به گفتۀ برخی دیگر، بلنجر پیش از اتل پایتخت کشور خزران بوده است. این شهر در دورۀ ساسانیان مدتی به تصرف خسرو انوشیروان درآمد. اعراب مسلمان در خلافت عثمان به خزران حمله کردند و بسیاری از جنگجویان عرب در پشت رودخانۀ بلنجر کشته شدند. این شهر سرانجام در ۱۰۴ق/۷۲۲ـ۷۲۳م به تصرف جراح بن عبدالله حکمی، سردار عرب، درآمد. او نیز حاکم شهر را به شرط اطاعت و خدمت به مسلمانان و آمادگی برای جنگ با مخالفان بر حکومت باقی گذاشت. بسیاری از مردم بلنجر پس از پیروزی اعراب از این شهر به نقاط دیگر گریختند. جراح در ۱۱۲ق/۷۳۰م در جنگ با خزران کشته شد و بلنجر دوباره به دست آنان افتاد. این شهر طی جنگ های خزران و مسلمانان تا ۱۱۹ق/۷۳۷م و انتقال قلمرو دولت خزر به حوضۀ رودخانۀ ولگا، اعتبار خود را از دست داد و رفته رفته متروک شد.