بقعه مبارکه

[ویکی شیعه] بُقْعه مُبارکه یا وادی مقدس طوی و یا وادی اَیْمَن، مکانی که خدا با موسی(ع) سخن گفت و او را به پیامبری برگزید. بقعه مبارکه به معنای قطعه زمینی با برکت که در قرآن به آن اشاره شده و بیشتر مفسران، مبارک بودن این مکان را به جهت سخن گفتن خدا با حضرت موسی می دانند. به جهت مقدس بودن این مکان، خداوند به موسی(ع) امر کرد کفش خود را در این مکان از پا در آورد.
بقعه مبارکه به معنای قطعه زمینی بابرکت، اصطلاحی قرآنی است که تنها یک بار در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. هنگامی که موسی(ع) شبانه از مَدین عازم مصر بود، آتشی از جانب طور سینا نظر او را جلب کرد و به سوی آن رهسپار شد. طبق آیه ۳۰ سوره قصص «پس چون به آن رسید از جانب راست وادی (یا از وادی ایمن) در آن جایگاه مبارک از آن درخت ندا آمد که ای موسی! منم من خداوند پروردگار جهانیان». در این هنگام بود که خداوند موسی(ع) را به پیامبری برگزید و معجزه عصا و ید بیضا را به او داد.
در برخی از متون روایی شیعه، محل دفن پیامبر(ص) و امامان شیعه به بقعه مبارکه توصیف شده و از کربلا به بقعه مبارکه یاد شده است.

[ویکی اهل البیت] قطعه ای معین از وادی مقدسِ طُوی که ندای الهی، نخستین بار از آنجا به گوش حضرت موسی علیه السلام رسید.
بُقعه از ریشه (ب ق ع) و در لغت به معنای قطعه ای از زمین و نیز قطعه زمینی است که به سبب تفاوت در رنگ، شکل و... از زمین های همجوار، متمایز است.
«بقعه مبارکه» به معنای قطعه زمینی متبرک و بابرکت است. این عنوان فقط یک بار و با «ال» در گزارش مربوط به مکان و چگونگی بعثت حضرت موسی علیه السلام آمده است؛ هنگامی که موسی علیه السلام از مدین عازم مصر بود، شبانه آتشی از جانب طور سینا دید و برای کسب آگاهی در این باره یا آوردن شعله ای از آتش به سوی آن روانه شد. (سوره قصص/28، 29 و نیز سوره نمل/27، 7)
هنگامی که نزد آتش رسید از کرانه راستِ «وادی مقدس» و از میان درختی ندا داده شد که ای موسی! منم خداوند، پروردگار جهانیان: «فَلَمّا اَتها نودِیَ مِن شطِیِ الوادِ الاَیمَنِ فِی البُقعَةِ المُبرَکَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ اَن یموسی اِنّی اَنَا اللّهُ رَبُّ العلَمین». (سوره قصص/28، 30) در همین جا بود که خداوند با دادن معجزه عصا و ید بیضا حضرت موسی علیه السلام را به پیامبری برگزید و به سوی فرعونیان روانه کرد. (سوره قصص/28، 31 -32)
این گزارش هر چند به شکلی متفاوت، در سوره طه/10، 20-24؛ سوره نمل/27، 8-12 و سوره نازعات/79، 16-17 نیز آمده است. در دو مورد از آیات، مکانی که ندای الهی در آن به گوش موسی علیه السلام رسید، «وادی مقدس طُوی» خوانده شده است. (سوره طه/20، 11-12؛ سوره نازعات/79، 16) وادی یاد شده، جلگه ای است در جنوب صحرای سینا و نزدیک کوه طور با آب و هوایی خوش و انبوهی از درختان زیتون ( => وادی مقدس) بر این اساس گروهی از مفسران، بقعه مبارکه و وادی مقدس طوی را که همان «وادی ایمن» است یکی دانسته اند.
اما ظاهر آیه مورد بحث (سوره قصص/28، 30) که بقعه مبارکه و وادی ایمن را جداگانه آورده است نشان می دهد که آن دو دقیقاً یکی نیستند. در مقابل، شماری نیز بقعه مبارکه را قطعه مشخصی از کوه طور در کرانه راستِ وادی مقدس، جایی که درخت یاد شده در آن قرار داشت می دانند. این دیدگاه با ظاهر آیه یاد شده سازگار و به وسیله ظاهر آیه «فَلَمّا جاءَها نودِیَ اَن بورِکَ مَن فِی النّارِ ومَن حَولَها» (سوره نمل/27، 8) قابل تأیید است. کوه طور و در نتیجه بقعه مبارکه، همچنین درّه طُوی که از آن به وادی مقدس و ایمن نیز تعبیر شده است در جنوب صحرای سینا قرار دارد. چون هنگام رفتن به مصر از سوی مدین، دره یاد شده در سمت راست کوه طور قرار دارد از آن به وادی ایمن یاد شده است.
درباره علت مبارک خواندن بقعه یاد شده، اغلب مفسّران شیعه و سنی برآن اند که سخن گفتن خدا با حضرت موسی علیه السلام در آنجا و گزینش وی به رسالت، سبب آن است زیرا زمینه ساز خیر و برکت فراوانی برای بشر شد. در مقابل، برخی وجود انبوهی از درختان و میوه ها را مایه برکت و مبارکی بقعه یاد شده دانسته اند.؛ اما با توجه به آیه 8 سوره نمل/27 و نیز سیاق آیه مورد استناد (سوره قصص/28، 30) دیدگاه نخست درست است. زیرا اصولاً در یک نظام اعتقاد توحیدی، تقدس و تبرک مکانها و زمانها اغلب به سبب حوادث دینی است که در آنها روی داده یا مناسکی است که در آن انجام می پذیرد. مبارک خواندن مواردی چون خانه خدا (سوره آل عمران/3، 96)، قرآن (سوره انعام/6 ، 92-155)، اطراف مسجد الاقصی (سوره اسراء/17، 1) و شب قدر (سوره دخان/44، 3) از سوی خداوند دقیقاً بر همین اساس است. یادکرد مدفن امامان شیعه در برخی زیارتنامه ها به عنوان «بقعه مبارکه» به معنای مکانی متبرک نیز می تواند مؤید این معنا باشد.