برزویه

[ویکی فقه] بُرْزویه ، پزشک نامدار و پیشوای پزشکان ایران در عصر خسرو اول ساسانی ، گردآورنده کلیله و دمنه و احتمالاً مترجم پنجه تنتره از سنسکریت به زبان پهلوی که بخشی از کلیله و دمنه را تشکیل می دهد. این نام در فارسی میانه به شکل برزوی ، مرکب از دو جزء برز به معنای بلند (مرتبه )، متعالی ؛ و پسوند تحبیب اوی (oy) و در فارسی باستان به صورت Brz-auya آمده است
اطلاعات ما درباره زندگی برزویه و سفر او به هند، برگرفته از سرگذشت ظاهراً خود نوشت او در آغاز کلیله و دمنه (باب برزویه طبیب )، و نیز آنچه در روایت افسانه آمیز شاهنامه فردوسی به روایت شادان برزین و غرر السیر ثعالبی ، احتمالاً از طریق خدای نامه ها و شاهنامه ابومنصوری ، آمده است . مطابق «باب برزویه »، پدر وی مردی لشکری ، و مادرش از خاندان علمای دین زردشت بود. پدر و مادر، او را از دیگر فرزندان برتر گردانیده ، به تربیتش همت گماشتند در هفت سالگی به مدرسه رفت و پس از تکمیل آموزش مقدماتی به تحصیل طب پرداخت. تا بزرگ شد و در پزشکی شهرتی یافت ( اصطخری محل تولّد برزویه را اَبَرشهر ذکر کرده که نام باستانی نیشابور است، اما در چاپ فارسی کتاب اصطخری زادگاه او مرو ذکر شده است.).
سفر به هند
او، بیماران را به گفته خود به رایگان مداوا می کرد تا آن که اندک اندک شکّ هایی جدّی درباره دین و سوء ظن هایی نسبت به رفتار رهبران دینی در ذهن او پدید آمد. وی مدتی به جمع مال راغب شد، ولی به زودی خود را سخت نکوهید و با نفس سرکش به مبارزه برخاست و به بررسی و تحلیل افکار و عقاید خویشتن و اظهار تردید در درستی ادیان موجود و رفتار پیروان آنها پرداخت . در این محاکات نفس دریافت که شرایع و عقاید موجود اقناع کننده نیست و هر کس حقیقت و راستی را از جایی می جوید، و راه های وصول به حقیقت ، تاریک و ناپیداست ؛ آنگاه به تحصیل رضای باطن و ریاضت نفس برخاست ، تا سفر هند پیش آمد. «باب برزویه » در کلیله و دمنه خود داستانی دلکش از گفت و گو با خود خویشتن ، و تردیدهایی است که در هدف از آفرینش گیتی و شناخت زندگانی و جایگاه آدمی و تبیین فضایل و تعیین رذایل ، بر جان انسان اندیشمند رخنه می کند و حاکی از تلاطم یک روح حقیقت جوست .
انگیزه سفر به هند
به هر حال ، در معدود روایات موجود در منابع (برای بررسی تحریرها و ترجمه های عربی ، سریانی و عبری کهن از روی متن فارسی میانه ، و ترجمه های متأخرتر، و نیز متن سنسکریت پنجه تنتره و دیگر منابع کلیله و دمنه ) درباره سفر برزوی به هند، اختلاف یا اجمال و تفصیل است . خلاصه این داستان افسانه آمیز این است که برزوی ، بزرگ ترین و دانشمندترین اطبای دربار خسرو انوشیروان ، در کتابی خواند که در کوهی در هند، گیاهی است که همه دردها را درمان می کند و مرده را زنده می گرداند. داستان را با شاه در میان گذاشت و شاه نیز او را مأمور کرد تا به هند رفته ، آن گیاه را بیابد و خود نیز نامه ای به شاه (رای ) هند نوشت و با هدایایی گران ، همراه برزویه روان کرد. شاه هند، برزویه را بسی محترم داشت و پزشکانی نامدار با او یار گردانید تا آن گیاه را بجوید. برزویه روزگاری دراز به جست و جو برخاست و رنج ها برد، اما آنچه را می خواست نیافت ، تا او را نزد پارسایی خردمند رهنمون شدند و آن دانا مرد، او را گفت که مراد از «کوه ، گیاه و مرده » به ترتیب ، دانش ، کلمه (سخن ) و نادانی (بی دانشی ) است .با مقایسه این افسانه با آنچه برزویه در «باب برزویه طبیب» اظهار داشته است نتیجه گرفته می شود که برزویه براساس طبّ هندی مداوا می کرده و سفر او نیز به همین انگیزه بوده است. در هند پیرو عرفان هند شد و با ادبیات سنسکریت آشنایی یافت؛ در بازگشت، چندین نمونه از این ادبیات، از جمله داستان کلیله و دمنه را با خود به ایران آورد و آن ها را به پهلوی ترجمه کرد.
آشنایی به کلیله و دمنه
...

بُرزویه (قرن ۶م)
مترجم و پزشک دربار خسرو انوشیروان ساسانی. پدرش از لشکریان و مادرش از خاندان علمای زردشتی بود. پس از فراگیری دانش های مقدماتی تحصیلاتش را در پزشکی ادامه داد و رایگان به درمان بیماران پرداخت. چون از رفتار رهبران دینی در دلش شک هایی افتاد، در پی رضایت درونی اش از امور دنیوی فاصله گرفت. سپس به فرمان خسرو انوشیروان به هند سفر کرد و از آن جا کتاب هایی در پزشکی، داستان پنجۀ تنتره و نیز بازی شطرنج را به ارمغان آورد و پنجه تنتره را که به زبان سانسکریت بود، به پهلوی برگرداند که اساس ترجمه های کلیله و دمنه به عربی و فارسی شد. برخی برزویه را همان بزرگمهر حکیم می دانند.