بحر المعارف

[ویکی نور] بحر المعارف، از آثار عارف بزرگ و فقیه پارسا مولی عبدالصمد همدانی است. موضوع این اثر، عرفان عملی و برخی از مباحث عرفان نظری است. با مطالعه مجموع کتاب، به ویژه بخش ولایت آن روشن می شود که نویسنده افزون بر عرفان عملی، بحث های مهم و قابل اعتنایی از عرفان نظری را هم مطرح کرده که حقّاً نام بحر المعارف را زیبنده خود ساخته است. این کتاب را آقای حسین استادولی، تصحیح کرده است. هرچند اثر مذکور دو زبانه و تلفیقی از فارسی و عربی است که البته درصد عربی آن بیشتر می باشد؛ ولی قسمت های عربی آن در موارد لازم توسط جناب حسین استادولی ترجمه شده و با حروف نازک، از متن کتاب ممتاز و مشخص گردیده است .
نویسنده، در این اثر کوشیده است که مطالبش را در حکمت های چهارگانه عملی تنظیم کند که بنا بر نظر خودش عبارت است از: 1. تهذیب اخلاق ظاهر؛ 2. پیرایش نفس از رذائل؛ 3. آرایش درون به فضائل؛ 4. نتیجه ای که نفس از اینها می گیرد . ولی با کمال تأسف، مقصود خود را توضیح نداده و ساختار واضح و منظمی نیز برای آن بیان و اجرا نکرده و مطالب فراوانی را بدون انسجام در 126 فصل و در سه جلد مفصل آورده و در نتیجه چگونگی و راز فصل بندی های کتاب روشن نشده است. این فصول به این صورت در جلدهای سه گانه آمده است:
جلد سه: فصل های 88 - 126.
نثر فارسی مؤلف(ره)، در این کتاب، متین و درعین حال روان است، ولی عبارات عربی وی به آن پایه نیست.
در مورد روش و محتوای این کتاب چند نکته گفتنی است:

[ویکی شیعه] بحر المعارف (کتاب). بَحْرُ الْمَعارف کتابی اخلاقی به زبان فارسی و عربی، نوشته ملا عبدالصمد هَمِدانی. مؤلف به کمک سخنان ائمه معصوم(ع) و با زبانی ساده و استنادهایی قوی، به بیان حکمت و عرفان در تشیع می پردازد. نیمی از این اثر به مباحث کلامی به ویژه بحث امامت پرداخته است. این اثر در فصول متعددی تنظیم شده و حسین استادولی در نسخه چاپی آن، به تصحیح متون عربی پرداخته است.
ملا عبدالصمد هَمِدانی عارف، فقیه، متکلم و لغت شناس شیعی قرن سیزدهم هجری قمری. مهم ترین استادان او در علم فقه و اصول فقه، وحید بهبهانی و سید علی طباطبایی بودند. عبدالصمد سال ها برای تحصیل و تدریس فقه در عتبات ساکن بود. گفته می شود به واسطه عبدالصمد طریقت های عرفانی میان فقهای شیعه، به ویژه در عتبات، رواج پیدا کرد که بعداً به ملا حسینقلی همدانی رسید. آثاری از او بر جای مانده است.
عبدالصمد همدانی در مقدمه کتاب، هدف خویش را بیان حکمت عملیه شیعه معرفی کرده که بر زبان معصومین(ع) جاری شده و او با استفاده از آیات و احادیث ایشان، کلام اهل معرفت را ذکر می کند. وی امید دارد که نفع این اثر، عاید مؤلف و سایر برادران دینی گردد.