بتونه

بَتونه ماده ای خمیری است که برای پوشاندن انتهای میخ ها و پیچ ها و پرکردن سوراخ ها و زدگی ها و ترک خوردگی های سطح چوب یا دیوار گچی یا فلزات به کار می رود تا سطحی یک دست و صاف ایجاد شده و آماده برای رنگ کردن شود.
به دلیل تفاوت در میزان تراکم بافت چوب ها، باید بتونهٔ مناسب را از نظر درجهٔ رقیقی برای چوب ها به کار برد. چوب هایی که دارای بافت کم تراکم یا بافت باز هستند، قابلیت جذب بتونه های خمیریِ سفت را دارند. در این مورد می توان از چوب درخت های ملچ، بلوط، زبان گنجشک و اوجا نام برد. در مقابل، برای بتونه کاری چوب هایی که دارای بافت متراکم و منفذهای ریز و فشرده هستند، مانند گردو، راش و افرا، باید از بتونهٔ رقیق استفاده کرد.
بتونهٔ چوب با سایر بتونه ها در مواد تشکیل دهنده فرق دارد؛ و در تهیهٔ بتونهٔ سرچوب از مخلوط خاک اره و چسب چوب ( سریشم سفید یا چسب سرد نجاری ) استفاده می شود. خاک اره ای که برای تهیهٔ این بتونه مورد استفاده قرار می گیرد، باید از جنس چوب خام بتونه شونده باشد؛ و نمی باید از گرده های راه چوب یا گرده های راه پود انتخاب شود، چرا که در سنباده کاری در راه چوب، خاک اره به صورت گرده نبوده و در واقع الیاف جداشده از چوب است که اگر در ساخت بتونه استفاده شود، پس از ترکیب با چسب چوب به حالت متورم و بادکرده درخواهدآمد. در نتیجه، خاک اره باید از گرده های سرِ چوب تهیه شود که ریزتر بوده و در واقع الیاف خردشده از چوب هستند. نام دیگر بتونهٔ سَرچوب، بتونهٔ سریشُمی است.
کاربرد این بتونه در پرکردن زدگی های بزرگ و داخل سوراخ های بزرگ، مانند سوراخ پیچ یا میخ است و بیشتر در کارهایی استفاده می شود که خودرنگ نبوده و نقش ها و طرح های روی چوب را نمایان نمی کند.
بتونهٔ خودرنگ ( یا بتونهٔ همرنگی ) مخلوطی از بتونهٔ سریشی و پودرهای معدنی است. بتونهٔ سریشی، خود مخلوطی از مِل ( کلسیم کربنات ) ، آب و سریش است. در صورتی که رنگ کار بخواهد کار نهایی نقش ها و طرح های طبیعی خود را نمایان سازد ( یا اصطلاحاً خودرنگ باشد ) از این بتونه استفاده می شود.
ابتدا رنگ همرنگ را انتخاب کرده و پس از ریختن رنگ شروع به ریختن مقداری مل ( پودر بتونه ) می کنیمو با حرکت کاردک درون ظرف، رنگ را با مل مخلوط می کنیم و پس از اینکه کاملاً مخلوط کردیم به روی تخته بتونه ریخته و با کاردک و تیغ شروع به عمل آوردن می کنیم. نکته: چون بتونهٔ روغنی حالت مایع دارد، در پوشاندن سوراخ ها ممکن است مشکلاتی پیش آید. یکی از این مشکلات این است که بتونه به طرف پایین حرکت می کند؛ و خود بتونه، تکه تکه می شود. برای جلوگیری از تکه تکه شدن بتونه، در روی کار، مقدار بسیار کم، آب سرد به بتونه اضافه می کنیم تا هم بتونه سریعاً سفت و سخت شود و هم از فروریختن آن جلوگیری شود. ابتدا مقدار رنگ و غلظت رنگ باید معلوم شود. سپس، برای اینکه غلظت روغن روی پوشش روغن الف ( که به عنوان آستر زده می شود ) و چسبندگی و پوشش بیشتر رنگ اصلی سفید را، از هر کدام یک پیمانه، مخلوط می کنیم، سپس با مخلوط کردن تینر، رنگ را شل و روان می سازیم و با استفاده از رنگ ها، به رنگ دلخواه خود می رسیم. باید سعی شود برای تبدیل رنگ، ابتدا مادهٔ رنگ در ظرفی جدا، شل شده و بسیار آرام و به مقدار کم، با رنگ اصل مخلوط گردد؛ و باید توجه داشت که در هر بار ریختن قطره ای از مادهٔ رنگ، با چوب رنگ، که به عنوان مخلوط کن استفاده می گردد، هم زده شود؛ و باید دقت کرد که به هیچ عنوان، مادهٔ رنگ در کف ظرف یک جا به شکل گلوله نمانَد. مشکلات و راه حل درست کردن بتونه برای حل مشکلات مربوط به میزان چسبندگی و شل بودن بتونه به دو دلیل اساسی اشاره می شود: اگر بتونه ای که جهت مصرف در نقاشی ساختمان درست شده است مشکل سفت بودن را داشته باشیم، باید یادآور شد که در ساخت بتونه از آب زیاد استفاده شده است. آب، برعکس بقیهٔ مواد، که باعث رقیق تر شدن مواد می شود، در مورد بتونه باعث سفت شدن آن می گردد. در این موارد، باید با اضافه نمودن مل و رنگ، نسبت به رفع آن اقدام نمود. [ پیوند مرده] اگر بتونهٔ ساخته شده بسیار شل باشد، این مشکل حاکی از زیاد بودن تینر و رنگ بتونه است. برای رفع این دغدغه باید با اضافه نمودن مل و رنگ در جهت رفع آن کوشید. ساخت بتونهٔ پلاستیک: رنگ پلاستیک را با آن رقیق کنید؛ سپس با افزون چسب چوب، میزان چسبندگی آن را بیشتر کنید؛ سپس با اضافه کردن مقدارهای کم مل، آن را به حالت خمیر درآورید. سعی کنید مل با مخلوط رنگ و چسب چوب کاملاً مخلوط شود تا در زمان استفاده با مشکل مواجه نشوید. ( علی اصغر سفیدبری )