اویرات

اویرات ( به مغولی: ойрад ) غربی ترین شاخه از مغول می باشند که خاستگاه اصلی ایشان کوه های آلتای در باختر مغولستان می باشد.
بیشتر اویرات ها امروزه در قالموقستان روسیه می زیند و در آنجا قالموق نامیده می شوند. دیگر اویرات ها در جمهوری خلق چین و مغولستان ساکن اند. از لحاظ تاریخی اویرات ها حاصل اتحاد چهار طایفهٔ بزرگ جونغار، ترگوت، دوربت و خشوت می باشند.
اویرات ها از اقوام جنگل نشین بودند که در زمان چنگیزخان در غرب قلمرو اولیۀ چنگیز در مغولستان زندگی می کردند. آن ها در سال ۱۲۰۷ تسلیم چنگیز شدند و در تاریخ امپراطوری مغول نقشی مهم ایفا کردند. اویرات ها در حدود سال ۱۶۱۵م به بودایی تبتی گرویدند.
کهن ترین یادکردها از وجود این مردمان به کتاب تاریخ سری مغولان، که روایتگر سلسله نسب خاندان چنگیز بود، و به سدهٔ سیزدهم میلادی بازمی گردد. اینان در اتحادیهٔ مغول شرکت جسته و در یورش هولاکو خان به ایران همراهش بودند. در آینده نظر به اینکه اویرات ها در حد فاصل خانات جغتای و اردوی زرین می زیستند، نقش مهمی در ارتباط این دو داشتند و بسیاری از خان های مغول زنانی اویرات اختیار می کردند.
دربارهٔ ریشهٔ نام ایشان اختلاف نظر هست و ممکن است تغییریافتهٔ عبارت مغولی «دوربن آورد» ( Dörben Öörd ) به معنای چهار متحد باشد.

اُویْرات
قبیلۀ بزرگ مغول، از قبایل حوزۀ رودخانۀ آنقارا و جهات شرقی و غربی دریاچۀ بایکال تا ملتقای رودخانه های آنقارا و ینی سئی. کالموک های شمال دریای خزر و اطراف ولگا، از این مردم هستند. این قبیله در حملۀ مغول به ایران شرکت داشت. پیش از هولاکوخان، ارغون آغا اویرات حاکم ایران بود. بسیاری از اویرات ها در طول قرن ۷ق در کردستان و موصل و دیاربکر استقرار یافتند و جنگ هایی با ترکمانان آن نواحی داشتند. امیرعلی اویرات، حاکم دیاربکر، در ۷۳۶ق، آرپاخان، جانشین ابوسعید مغول، و غیاث الدین محمد رشیدی را شکست داد و هر دو را به قتل رساند و خود به دست شیخ حسن بزرگ ایلکانی کشته شد. اویرات ها تا نیمۀ اول قرن ۸ق با سلاطین ایلکانی و جلایری در جنگ و صلح بودند. شیخ علی اویرات، حاکم اردبیل، در ۷۹۶ق به تیمور پیوست. اینان در ۸۱۳ق پیروزی قرایوسف ترکمان بر سلطان احمد جلایری را تسهیل کردند.