الجوهر الثمین

[ویکی فقه] الجوهر الثمین (کتاب). الجوهر الثمین فی سیر الملوک و السلاطین یا الجوهر الثمین فی سیر الخلفاء و السلاطین کتابی است به زبان عربی نوشته صارم الدین ابراهیم بن محمد بن ایدمر علائی معروف به ابن دقماق ، که به موضوع تاریخ اسلامی از خلفای راشدین تا ۷۹۷ ق. می پردازد. ابن تغری بردی و سخاوی جزو آثار ابن دقماق از کتابی به نام اخبار الدولة الترکیة نام می برند که به نظر می رسد، همین الجوهر الثمین باشد.
کتاب مشتمل بر مقدمه ای به قلم محقق، محمد کمال الدین عزالدین علی ، مقدمه مولف و پنج بخش اصلی است.
گزارش محتوا
محقق کتاب این اثر را به دو جزء مجزا تقسیم نموده است. در جزء نخست به موضوع خلفای راشدین، بنی امیه ، بنی عباس و ایوبیان مصر پرداخته شده و در جزء دوم به صورت مستقل به موضوع ممالیک.در مقدمه کتاب، مولف به این نکته اشاره می کند که نگارش این کتاب بنا به درخواست سلطان الظاهر برقوق صورت پذیرفته و وی طی آن به شرح حال کوتاهی از افراد بسنده و از عبارت پردازی در آن پرهیز نموده است. همچنین در این کتاب تنها به بیان آنچه به ذهن و ضمیر نویسنده خطور می کرده و یا در افواه عامه از شهرت برخوردار بوده، بسنده گردیده و حوادث به تفصیل بازگو نگردیده است تا چه رسد به این که وی به تاریخ ممالک مستقل اسلامی که در مغرب اسلامی و اندلس یا دولت های مستقل اسلامی در شرق نظیر غزنویان ، سلجوقیان سامانیان و دیلمیان بپردازد. هر چند مولف خود به تاثیر این دولت ها در خلافت عباسی به خوبی واقف بوده و بدین امر در لابلای کتاب و ضمن بیان شرح حال بسیاری از افراد اشاره نموده است.این نکته قابل توجه است که فصول مربوط به خلفای راشدین، بنی امیه، بنی عباس و ایوبیان مصر، بسیار مختصر و بخش های ممالیک، از آن جا که مولف با ایشان معاصر بوده است، به صورت مفصل تر و با جزئیات بیشتر شرح داده شده است و ضمن آن آگاهی های زیادی درباره مناسبات سلطان برقوق با عراق، آسیای صغیر و آلتین اردو ارائه گردیده است.
روش مولف
۱- روش مولف در نقل از مصادر و منابع متنوع است؛ در برخی موارد خلاصه یک مطلب را از منبعی نقل و در برخی موارد به نقل عین عبارت از آن منبع پرداخته و در پاره ای موارد، مطالب موجود در منابع گوناگون درباره یک شخص را با یکدیگر ترکیب و بیان می کند.۲- وی ضمن بیان شرح حال شخصیت های اصلی، به معرفی برخی از افراد که تاثیری بسزا در زندگی شخصیت های مورد نظر داشته اند، نیز می پردازد. به عنوان مثال وی از حجاج بن یوسف ثقفی به هنگام بیان شرح حال ولید بن عبدالملک یاد می کند و چه بسا شرح حال برخی شخصیت های فرعی، به جهت همان تاثیر بزرگی که در زندگی شخصیت های اصلی داشته اند، از شرح حال شخصیت اصلی طولانی تر باشد.۳- مولف در شرح حال اشخاص به نقل برخی حکایات عجیب و غریب می پردازد و احیانا تسلیم برخی مطالب خرافی نیز می گردد.۴- همچنین وی در شرح حال افراد به نکات ذیل توجه دارد:لقب و کنیه و اسم فرد، زمان تولد وی، تعیین سن و سال شخص مورد نظر به هنگام تصدی خلافت، مدت خلافت یا سلطنت، مهم ترین کارهایی که وی به انجام رسانیده است، صفات و ویژگی های ظاهری و اخلاقی وی، تاریخ وفات، کیفیت وفات، علت وفات و نیز موضع دفن و در نهایت معرفی وزیران، کاتبان و قضات سلطان یا خلیفه مورد نظر.
وضیعت کتاب
...