[ویکی فقه] برای بررسی پدیده اقطاع و انواع آن در دولت درازمدت عثمانی توجه به این نکته ضروری است که بخش بزرگی از قلمرو عثمانیان در واقع متشکل از اقطاعات جنگی بود که اغلب به اقطاع سرداران ِ فاتح آن ولایات و ایالات داده می شد.رسم اقطاع داری و محاسبات مالی درآمد اراضی و رسوم نیز از طرق مختلفی به ویژه از سلجوقیان آسیای صغیر و آق قویونلو در شرق ، و ممالیک مصر در غرب پس از فتح قلمرو ایشان توسط عثمانیان به دولت اخیر منتقل شد.
گسترش و اهمیت اقطاع نظامی در دولت عثمانی از آن جا پیداست که متصرفات آنان در سرزمین های اروپایی و عربی غالباً در اقطاع امرا و سرداران آنان قرار داشت .مثلاً لله شاهین ، بیگلر بیگی متصرفات اروپایی عثمانی در فیلیپ (فلبه ) که ایالت آن جا را به اقطاع داشت ، حکومت می کرد و دامنه قلمرو خود را تا صربستان گسترش داد. بعدها نیز پس از جنگ مجارستان سلطان سلیمان شماری قلعه و اراضی متعلق به آن ها را در این منطقه به عنوان سیورغال به سردار خویش اعطا کرد. در مصر به روزگار سلطان سلیم دفاتر دیوانی سوخت و در ۹۳۳ق /۱۵۲۷م سلیمان پاشا حاکم آن دیار، یکی از امرا را مأمور تجدید مساحی ، تقویم و ثبت اراضی اقطاعی و سلطانی و اوقاف کرد.بعضی از اراضی اوقاف نیز در ایام سیطره عثمانیان بر مصر منحل گردیده ، به اقطاع داده می شد.ابن ایاس که خود از این معنی در عصر ممالیک یاد کرده ، در مواضعی این شیوه ممالیک را بدین منظور که نشان دهد این کار از مبدعات عثمانیان بوده ، منکر شده است .
اصطلاحات جای گزین اقطاع
عثمانیان ، به ویژه در قلمرو اصلی خویش ، به جای اقطاع اصطلاحات ویژه ای به کار می بردند که «تیمار» رایج ترین و مشهورترین آن هاست .تیمار در اصطلاح بر منابع مالی و مالیاتی نواحی معینی که به عنوان حقوق و مستمری به نظامیان و مأموران دولتی واگذار می شد، یا سهمی از حق بیت المال از اراضی «میریه » که به عنوان حق شمشیر به سپاهیان اعطا می گردید، گفته اند که اصطلاح تیمار در دوره سلجوقیان آسیای صغیر متداول بوده است ، و پس از تصرف آن جا توسط ترکان ، درآمد اراضی به عنوان تیمار به امیران و لشکریان ترک واگذار می شد؛ و چون عثمانیان مستقر شدند، شیوه های زمین داری را تغییر دادند و تیمارها را با برات و طغرای جدید واگذار کردند. بجز تیمار، انواع دیگری از اقطاعات به نام «زعامت » و «خاص » نیز برحسب مقدار درآمد آن ها رایج بود و اراضی را با این عناوین تقسیم می کردند.زمین هایی که درآمد آن ها از ۳ تا ۲۰ هزار آقچه بود، تیمار نام داشت که به سواران مسلح آماده جنگ اختصاص می یافت ؛ زمین هایی که درآمد آن ها از ۲۰ تا ۱۰۰ هزار آقچه بود، «زعامت » خوانده می شد که به افسران سوار اعطا می گردید؛ و زمین هایی با درآمد بیش از ۱۰۰ هزار آقچه ، یعنی «خاص » به حاکم و خاندان او داده می شد.صاحب تیماری که اقطاع او تا ۳ هزار آقچه بود، برای ادای وظیفه نظامی خود در جنگ شرکت می کرد و اگر بیش از آن بود، در ازای هر ۳ هزار آقچه یک نفر را نیز بسیج کرده ، به جنگ می فرستاد.صاحبان زعامت و خاص در ازای هر ۵ هزار آقچه یک سپاهی به جنگ می فرستادند. کسانی را که بدین طریق مأمور جنگ می شدند، اشکنجی (ه م ) و جبه لو می نامیدند.وسعت تیمارها و رواج اقطاع هم چنین از این معنی پیداست که در ایام سلطان سلیمان قانونی حدود نیمی از درآمد مالیاتی امپراتوری در دست صاحبان تیمار بود که در ایالات مختلف اقامت داشتند و همواره آماده جنگ بودند.سلطان سلیمان چنین قرار داده بود که حکومت ، در عمل زعامت مداخله نکند، ولی توجه تیمارها بر عهده او باشد.
تصدیق نامه
اگر کسی مدعی زعامت بود، فرمانی به طور موقت به حکومت ولایات می دادند تا در آن باره رسیدگی کند و اگر پدر مدعی ، سپاهی بود و عده ای از صاحبان تیمار و زعامت بدان گواهی می دادند، آن را تأیید کرده ، درآمد او را معین گرداند.این تصدیق نامه پس از تأیید باب عالی و صدور فرمان تصرف زعامت ، شکل قانونی می یافت . این نوع تیول را «تذکره لو» می خواندند.گاه حکام ولایات به جای تصدیق نامه ، حواله به مدعی می دادند و او بدون حکم دیوان ، محل زعامت را تصرف می کرد.لطفی پاشا بیگلر بیگی روم ایلی این رسم را برانداخت و مقرر کرد که حکم تصرف باید از طرف دیوان صادر گردد.احکام سلطان سلیمان درباره تیول های نظامی منطبق با فتاوای ابوالسعود مفتی بود.در ایام سلیم دوم ، محمد چلبی دفتردار، همین فرامین سلطانی و فتاوی مفتی را در این باره گردآورد و نام آن را «قانون نامه تیولات » گذاشت .
تیمار
...
گسترش و اهمیت اقطاع نظامی در دولت عثمانی از آن جا پیداست که متصرفات آنان در سرزمین های اروپایی و عربی غالباً در اقطاع امرا و سرداران آنان قرار داشت .مثلاً لله شاهین ، بیگلر بیگی متصرفات اروپایی عثمانی در فیلیپ (فلبه ) که ایالت آن جا را به اقطاع داشت ، حکومت می کرد و دامنه قلمرو خود را تا صربستان گسترش داد. بعدها نیز پس از جنگ مجارستان سلطان سلیمان شماری قلعه و اراضی متعلق به آن ها را در این منطقه به عنوان سیورغال به سردار خویش اعطا کرد. در مصر به روزگار سلطان سلیم دفاتر دیوانی سوخت و در ۹۳۳ق /۱۵۲۷م سلیمان پاشا حاکم آن دیار، یکی از امرا را مأمور تجدید مساحی ، تقویم و ثبت اراضی اقطاعی و سلطانی و اوقاف کرد.بعضی از اراضی اوقاف نیز در ایام سیطره عثمانیان بر مصر منحل گردیده ، به اقطاع داده می شد.ابن ایاس که خود از این معنی در عصر ممالیک یاد کرده ، در مواضعی این شیوه ممالیک را بدین منظور که نشان دهد این کار از مبدعات عثمانیان بوده ، منکر شده است .
اصطلاحات جای گزین اقطاع
عثمانیان ، به ویژه در قلمرو اصلی خویش ، به جای اقطاع اصطلاحات ویژه ای به کار می بردند که «تیمار» رایج ترین و مشهورترین آن هاست .تیمار در اصطلاح بر منابع مالی و مالیاتی نواحی معینی که به عنوان حقوق و مستمری به نظامیان و مأموران دولتی واگذار می شد، یا سهمی از حق بیت المال از اراضی «میریه » که به عنوان حق شمشیر به سپاهیان اعطا می گردید، گفته اند که اصطلاح تیمار در دوره سلجوقیان آسیای صغیر متداول بوده است ، و پس از تصرف آن جا توسط ترکان ، درآمد اراضی به عنوان تیمار به امیران و لشکریان ترک واگذار می شد؛ و چون عثمانیان مستقر شدند، شیوه های زمین داری را تغییر دادند و تیمارها را با برات و طغرای جدید واگذار کردند. بجز تیمار، انواع دیگری از اقطاعات به نام «زعامت » و «خاص » نیز برحسب مقدار درآمد آن ها رایج بود و اراضی را با این عناوین تقسیم می کردند.زمین هایی که درآمد آن ها از ۳ تا ۲۰ هزار آقچه بود، تیمار نام داشت که به سواران مسلح آماده جنگ اختصاص می یافت ؛ زمین هایی که درآمد آن ها از ۲۰ تا ۱۰۰ هزار آقچه بود، «زعامت » خوانده می شد که به افسران سوار اعطا می گردید؛ و زمین هایی با درآمد بیش از ۱۰۰ هزار آقچه ، یعنی «خاص » به حاکم و خاندان او داده می شد.صاحب تیماری که اقطاع او تا ۳ هزار آقچه بود، برای ادای وظیفه نظامی خود در جنگ شرکت می کرد و اگر بیش از آن بود، در ازای هر ۳ هزار آقچه یک نفر را نیز بسیج کرده ، به جنگ می فرستاد.صاحبان زعامت و خاص در ازای هر ۵ هزار آقچه یک سپاهی به جنگ می فرستادند. کسانی را که بدین طریق مأمور جنگ می شدند، اشکنجی (ه م ) و جبه لو می نامیدند.وسعت تیمارها و رواج اقطاع هم چنین از این معنی پیداست که در ایام سلطان سلیمان قانونی حدود نیمی از درآمد مالیاتی امپراتوری در دست صاحبان تیمار بود که در ایالات مختلف اقامت داشتند و همواره آماده جنگ بودند.سلطان سلیمان چنین قرار داده بود که حکومت ، در عمل زعامت مداخله نکند، ولی توجه تیمارها بر عهده او باشد.
تصدیق نامه
اگر کسی مدعی زعامت بود، فرمانی به طور موقت به حکومت ولایات می دادند تا در آن باره رسیدگی کند و اگر پدر مدعی ، سپاهی بود و عده ای از صاحبان تیمار و زعامت بدان گواهی می دادند، آن را تأیید کرده ، درآمد او را معین گرداند.این تصدیق نامه پس از تأیید باب عالی و صدور فرمان تصرف زعامت ، شکل قانونی می یافت . این نوع تیول را «تذکره لو» می خواندند.گاه حکام ولایات به جای تصدیق نامه ، حواله به مدعی می دادند و او بدون حکم دیوان ، محل زعامت را تصرف می کرد.لطفی پاشا بیگلر بیگی روم ایلی این رسم را برانداخت و مقرر کرد که حکم تصرف باید از طرف دیوان صادر گردد.احکام سلطان سلیمان درباره تیول های نظامی منطبق با فتاوای ابوالسعود مفتی بود.در ایام سلیم دوم ، محمد چلبی دفتردار، همین فرامین سلطانی و فتاوی مفتی را در این باره گردآورد و نام آن را «قانون نامه تیولات » گذاشت .
تیمار
...
wikifeqh: اقطاع داری_دوره_عثمانیان