اعتبارات ماهیت

[ویکی فقه] ماهیت که به معنی چیستی اشیاء است، از نظر قیود و خصوصیاتی که ممکن است به همراه داشته باشد، به سه گونه قابل فرض است که این فروض سه گانه را "اعتبارات ماهیت" می نامند. البته باید توجه داشت که وقتی گفته می شود «به سه گونه قابل فرض است»، منظور این نیست که این سه اعتبار را ذهن از پیش خود می سازد؛ بلکه این سه فرض، ریشه در نفس الامر داشته، از واقع ماهیت نشات می گیرند.
اعتبارات سه گانه ماهیت، از این قرار هستند: ماهیت "لابشرط" یا "مطلقه"؛ ماهیت "بشرط شیء" یا "مخلوطه"؛ ماهیت "بشرط لا" یا "مجرده". این اعتبارات سه گانه، هم در مورد ماهیات ذاتی ( جنس و فصل و نوع ) صدق می کند و هم در مورد ماهیات عرضی. مقسم این اعتبارات (یعنی آن مفهومی که به این اعتبارات مختلف تقسیم می شود)، خود ماهیت "لابشرط مقسمی" است که "ماهیت بماهی هی" یا "کلی طبیعی" نیز نامیده می شود. البته چون ماهیت لابشرط و ماهیت بشرط لا ، هریک در ضمن خود، دارای دو اعتبار هستند در نهایت باید گفت اعتبارات ماهیت در مجموع به پنج تا می رسد. دو اعتبار "لابشرط قسمی" و "لابشرط مقسمی" در ضمن ماهیت لابشرط مطرح می شوند و دو اعتبار "بشرط لا از هر اقتران و عروض" و "بشرط لا از حمل" در ضمن ماهیت بشرط لا.
بررسی اقسام ماهیت
بسیاری از فیلسوفان این اعتبارات سه گانه را مختص ماهیت مطرح کرده اند؛ اما عرفا این سه اعتبار را به وجود نیز سرایت داده اند که این کار موجب شده است که فیلسوفانی چون ملاصدرا و ملاهادی سبزواری نیز این اعتبارات را در مورد وجود نیز صادق بدانند و در مراتب هستی به "وجود لابشرط"، "وجود بشرط لا" و "وجود بشرط شیء" قائل شوند. به جهت تسهیل در بحث، در ابتدا ماهیت "بشرط شیء" و "بشرط لا" را توضیح داده، سپس به "ماهیت لابشرط" می پردازیم.
← ماهیت بشرط شیء
با توجه به توضیحات مزبور، تفاوت ماهیت لابشرط و بشرط لا به خوبی آشکار می شود: ماهیت بشرط لا، ماهیتی کامل است که نیازی به تکمیل ندارد ولذا محدوده ذاتش، نسبت به هر چیز دیگری بسته است؛ اما ماهیت لابشرط، ماهیتی است که در آن، امور دیگر در نظر گرفته نمی شوند که این فرض، خود شامل وضعیتی است که ماهیت کامل نبوده، برای تکمیل خود نیازمند ماهیت دیگری است که در محدوده ذات آن وارد شده، یکی از مقومات آن را تشکیل دهد.