اسماعیل بن ابی زیاد سکونی

[ویکی فقه] یکی از روایانِ پرتکرار در مجموعۀ کتاب های رواییِ شیعه، اسماعیل بن ابی زیاد سکونی است، که با وجود توثیق شیخ طوسی و اشاره به عامی مذهب بودن وی، فقها و رجالیون دربارۀ او بحث و اختلاف داشته، سه نظر متفاوت: عامی ثقه، امامی ثقه و عامی ضعیف را بیان داشته اند.این پژوهش می کوشد با بررسی «سکونی» از جهات مختلف در منابع و اقوال بزرگان، وثاقتِ گفته شده در بیان شیخ طوسی را تقویت کرده، و با بیان راه های دیگر، نسبت عامی بودن سکونی نقد و بررسی شود.
نیاز اولیۀ استدلال به حدیث در درجۀ اول، اطمینان به صدور آن روایت از معصومان: است. از سوی دیگر، شاید بتوان علم رجال را اولین و کوتاه ترین راه ممکن برای حصول به این اطمینان، به خصوص دربارۀ راویان پرتکرار و مشهور دانست.اما در این بین، راویان مشهور و پرتکراری وجود دارند که علی رغم مطرح شدن در کتاب های رجال، هم چنان جای بحث در مورد آن ها باقی است، چه این که فقها از دوران آغاز غیبت تا کنون دربارۀ تعامل با روایت های این راویان اختلاف داشته و در دو سو، طرف داران توثیق و تضعیف این راویان قرار گرفته اند.یکی از راویانِ پرتکرار و جنجالی (که تقریباً در سند ۱۱۳۷ روایت از روایات کتب اربعه قرار دارد)، «اسماعیل بن ابی زیاد سکونی» است که با وجود توثیق شیخ طوسی و اشاره به عامی مذهب بودن سکونی، فقها و رجالیون در مورد وی اختلاف کرده، سه نظر متفاوت: عامی ثقه، امامی ثقه و عامی ضعیف را بیان کرده اند.
سکونی» در کتب رجالی
نجاشی در کتاب خود با اشاره به نام این راوی و فقط با اشاره به کتاب و طریق به آن، بحث از ترجمۀ سکونی را تمام می کند؛ بدون آن که اشاره ای به مدح یا ذم این راوی داشته باشد. شیخ طوسی نیز در هر دو کتاب فهرست و رجال بدون اشاره به مدح یا ذمّ سکونی فقط به بیان نام، طبقه و کتاب او اکتفا می کند. اما شیخ، در کتاب اصولی خود العدة پس از بحث از شرایط ترجیح دو خبر متعارض می نویسد:اگر روایتی از راویان مخالف مذهب بود، به دو شرط عمل به آن خبر واجب است؛ اول، روایت مخالفی از راویان امامیه نباشد؛ دوم، شیعیان در آن موضوع نظر خاصی نداشته باشند. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «وقتی واقعه ای پیش آمد که روایت صحیحی در آن از ما نداشتید، به روایاتی که آن ها از امام علی علیه السلام روایت کرده اند، مراجعه کنید. » به همین دلیل، علما به روایات حفص بن غیاث، غیاث بن کلوب،نوح بن دراج و سکونی از علمای عامه، وقتی از ائمۀ ما راوی باشند، عمل می کنند. بعد از شیخ طوسی، سکونی به دلیل کثرت روایت، از چند جهت مورد بررسی علما قرار گرفت. مباحث مربوط به سکونی در این نوشتار، به ترتیب در چهار عنوان بررسی می شود:اول: اسامی سکونی در روایات و تالیفات وی.دوم: مذهب سکونی.سوم و چهارم: وثاقت یا ضعف سکونی.اول: اسامی سکونی در روایات و تالیفات وی
اسامی سکونی
در سند روایات، «سکونی» با اسامی گوناگونی آمده که همۀ آن ها از راویِ مورد نظر حکایت دارند.۱. اسماعیل بن مسلم: در بیش از سی روایات از امام صادق علیه السلام سکونی با این عنوان نقل روایت دارد. ۲. اسماعیل بن ابی زیاد: در سند ۶۱ روایت که همگی از امام صادق علیه السلام نقل شده است؛ به جز یک مورد که از محمد بن مسلم از امام باقر(ع) روایتی را نقل می کند. ۳. اسماعیل بن ابی زیاد سکونی: سکونی با این عنوان در اسناد شانزده روایت که همگی از امام صادق(ع) نقل شده، قرار دارد؛ به جز یک مورد که از ضرار بن عمرو شمشاطی روایتی را نقل می کند. ۴. اسماعیل بن مسلم سکونی: با این عنوان از سکونی دو روایت نقل شده است. ۵. اسماعیل بن مسلم شعیری: شیخ طوسی سه روایت با این عنوان از سکونی نقل می کند. ۶. اسماعیل بن ابی زیاد شعیری: از سکونی با این عنوان چهار روایت نقل شده است. ۷. اسماعیل سکونی: از سکونی با این عنوان دو روایت نقل شده است. ۸. اسماعیل شعیری: از سکونی با این عنوان یک روایت نقل شده است. ۹. سکونی: از وی با این عنوان بالغ بر ۱۰۶ روایت نقل شده است، که در بیشترِ آن ها نوفلی از وی نقل روایت می کند. ۱۰. شعیری: از سکونی با این عنوان شش روایت نقل شده است. البته در روایات، افراد دیگری مثل حسین بن عبیدالله بن حمران نیز «سکونی» نامیده شده اند، ولی مقصود از سکونی به طور مطلق ـ چنانچه تفرشی معتقد است ـ، اسماعیل بن ابی زیاد سکونی شعیری، راوی مورد بحث است.
تالیفات سکونی
...