اسحاق ترک

[ویکی فقه] اِسْحاق ِ تُرْک ، از داعیان ابومسلم خراسانی (ه م ) در نیمه اول سده ۲ق بود.
اطلاعات ما درباره وی به هنگام جنبش پیروان ابومسلم که در سده ۲ق پس از قتل ابومسلم رخ داد، بسیار اندک و تقریباً منحصر است به الفهرست ابن ندیم . گزارش ابن ندیم تلفیقی از ۳ روایت کهن است که مآخذ دوتای آن دانسته نیست ، اما روایت سوم برگرفته از کتابی است با عنوان اخبار ماوراء النهر از نویسنده ای گمنام . نوشته گردیزی تا اندازه ای مکمل الفهرست است و آگاهی هایی از شورش سپاهیان ابوداوود خالد بن ابراهیم ذهلی عامل خراسان در زمان اسحاق ترک و عصیان عبدالجبار بن عبدالرحمان ازدی جانشین وی به دست می دهد. به نظر می رسد که گردیزی رویدادهای خراسان را در سده های نخستین اسلامی ، از کتاب مشهور اخبار ولاة خراسان نوشته سلاّمی (د ۳۰۰ق /۹۱۳م ) گرفته باشد، زیرا در روایت منحصر نویسنده کتاب القند درباره مقنّع (ه م ) به روشنی به نوشته سلامی اشاره شده است و چون جنبش اسحاق ترک پیش از قیام مقنع رخ داده ، احتمال دارد که اخبار گردیزی درباره رویدادهای خراسان بعد از کشته شدن ابومسلم (۱۳۷ق /۷۵۴م )، بر کتاب اخبار ولاة خراسان سلامی متکی باشد.
خاستگاه و نسب اسحاق
ابن ندیم دو روایت مختلف درباره خاستگاه و نسب اسحاق نقل کرده است : یکی حاکی از آن است که او از علویان و از فرزندان یحیی بن زید بن علی بود که از بیم امویان گریخت و به سرزمین ترکان رفت ، از این رو به اسحاق ترک شهره شد. بر پایه این روایت ابن ندیم ، احتمالاً اسحاق ترک پیش از آمدن ابومسلم به خراسان ، به سرزمین ترکان رفته ، و پس از روی کار آمدن عباسیان در دوره امارت ابومسلم به خراسان بازگشته است . روایت دیگر ابن ندیم برگرفته از اخبار ماوراءالنهر است که به نقل از ابراهیم بن محمد از آگاهان به اخبار مسلمیه می گوید: «او ماوراءالنهری وامّی بود و با جنیان ارتباط داشت و اگر کسی چیزی از او می پرسید، پس از گذشت شبی ، پاسخ می گفت و هنگامی که ابومسلم کشته شد، مردم را به سوی او فراخواند». نام او، اسحاق ، می تواند زردشتی بودن وی را به تردید افکند، اما با توجه به آراء او می توان چنین گمان کرد که وی اسلام آورده بوده ، و سپس به دین کهن خود بازگشته است .
قیام وی
مقارن شورش اسحاق ، ابوداوود خالد بن ابراهیم حاکم خراسان بود که ابومسلم در ۱۳۶ق /۷۵۳م به هنگام رفتن به عراق او را جانشین خود کرده بود و او لشکریان اسحاق را از بین برد و خود در ۱۴۰ق کشته شد. اگر بپذیریم که اسحاق پس از کشته شدن ابومسلم به ماوراءالنهر و سرزمین ترکان رفته است ، آغاز فعالیت او را بعد از قیام سنباد (ه م ) و پیش از جنبش مقنع می توان پنداشت . به نظر می رسد که آراء اسحاق ترک در ماوراءالنهر، زمینه های بسیار مناسبی برای شورش و پیروزی های اولیه مقنع فراهم آورد. از این رو، قیام اسحاق می بایست پس از کشته شدن ابومسلم و قتل ابوداوود در ۱۴۰ق رخ داده باشد.
ادعای اسحاق ترک
...

اِسحاقِ تُرک (قرن ۲ق)
از داعیان خونخواه ابومسلم خراسانی . برخی او را از فرزندان یحیی بن زید بن علی (ع ) دانسته اند که در زمان بنی امیه به سرزمین ترکان گریخت و در آن جا به مخالفت با ایشان پرداخت و از این رو به «اسحاق ترک» مشهور شد. برخی نیز او را از اهالی ماوراءالنَّهر می دانند که پس از اسلام آوردن دوباره به دین خود بازگشته بود. ظاهراً فعالیت وی پس از کشته شدن ابومسلم خراسانی و زمینه ای برای شورش و پیروزی های نخستین مقنع بوده است . ادعاهای اسحاق با اعتقادات زردشتیان ارتباط داشت . او مردم را به خونخواهی ابومسلم علیه منصور، خلیفه عباسی، فرا می خواند. اسحاق همچنین مدعی شد که جانشین زردشت است و زردشت زنده است و به زودی ظاهر خواهد شد.