استیویا

اِستِـویا ( انگلیسی: Stevia؛ /ˈstiːviə, ˈstɛviə/ [ ۱] [ ۲] ) یک شیرین کننده و جایگزین شکر است که از عصارهٔ گیاه شیرین برگ به دست می آید.
مادهٔ فعال و مؤثر استویا، «گلیکوزیدهای استویول» ( بیشتر استویوساید و رِبادیوساید ) است که تا حدود ۱۵۰ برابر شیرین تر از قند معمولی، [ ۳] مقاوم به حرارت، مقاوم به تغییرات پی اچ و غیرقابل تخمیر است. [ ۴] طعم استویا شروعی آهسته اما دوامی درازمدت تر از قند دارد و برخی از مواد استحصال شده از آن کمی تلخ و در غلظت های بالا، پس مزه ای شبیه به شیرین بیان دارند.
در کشورهای مختلف، وضعیت قانونی این مادهٔ شیمیایی، جهت استفاده به عنوان یک مادهٔ افزودنی غذایی یا مکمل غذایی متفاوت است. در ایالات متحده آمریکا، عصارهٔ گلیکوزید استویا در رده بندیِ افزودنی های مجاز ( در مجموع بی خطر یا GRAS ) قرار دارد و اجازه استفاده در محصولات خوراکی را دارد؛ اما برگِ استویا و عصارهٔ فراوری نشدهٔ آن، افزودنی مجاز نیست و توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای مصارف خوراکی تأیید نشده است. [ ۵] اتحادیه اروپا، استویا را در سال ۲۰۱۱ میلادی پذیرفت[ ۶] و در ژاپن، این ماده سال هاست که به عنوان شیرین کننده مورد استفاده بوده است. [ ۷]
مردمان «گوارانی» در آمریکای جنوبی، از بیش از ۱۵۰۰ سال قبل، گیاه شیرین برگ ( نام علمی: Stevia rebaudiana ) را مورد استفاده قرار داده اند و آنرا «کا - هئه» ( به معنای سبزی شیرین ) می نامیدند. [ ۸] برگ های این گیاه را پرتغالی ها و برزیلی ها، به طور سنتی از صدها سال پیش برای شیرین کردن، چای ها و معجون های درمانی محلی و همچنین به عنوان یکی از «تنقلات شیرین» مصرف می کردند. [ ۸] سرده این گیاه را به افتخار پزشک و گیاه شناس اسپانیایی «پدرو خائیمه استه وه» ( که در کشورهای انگلیسی زبان او را با نامِ «پتروس جاکوبوس استه ووس» می شناسند ) و استاد رشتهٔ گیاه شناسی در «دانشگاه والنسیا» بود، نامگذاری کرده اند. [ ۹]
در سال ۱۸۹۹ میلادی، گیاه شناس سوئیسی «مویسس سانتیاگو برتونی» که مشغول انجامِ پژوهش در کشور پاراگوئه بود، این گیاه و طعم شیرین آنرا برای نخستین بار با جزئیات کامل شرح داد. [ ۱۰] تا مدت ها، بررسی های محدود و ناچیزی بر روی این گیاه انجام شده بود تا آنکه در سال ۱۹۳۱ میلادی، دو شیمی دان فرانسوی، گلیکوزیدهایی را که مسئول طعمِ شیرینِ این گیاه هستند، از آن استخراج کردند. [ ۴] [ ۱۱]