اذن الهی

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] اذن الهی از صفات فعلیه خداوند، رخصت الهی برای وجود یافتن چیزی، ظاهر شدن اثری یا انجام دادن فعلی می باشد.
واژه «اذن» در لغت به معانی گوناگون مانند اجازه و رخصت برای انجام دادن فعلی، امر، علم و اراده آمده است. واژه «اُذُن» به معنای گوش و «اَذَن» به معنای گوش دادن نیز از همین ریشه است.برخی گفته اند: ریشه اصلی مشتقّات این واژه، اُذُن (گوش) است؛ سپس از آن، فعل اَذِن له (گوش خود را به سوی او مایل ساخت یا به سخن او گوش داد) مشتق شده؛ آن گاه از این فعل، اِذن (خطاب به کسی برای اباحه فعلی و رخصت در آن) اشتقاق یافته که معنایی مجازی به علاقه ملازمه است؛ زیرا گوش دادن به کسی، مستلزم رو کردن به وی و برآوردن خواسته او است. پس از آن، معنای اخیر بسیار شایع شده؛ سپس این واژه در معانی مشابه آن نیز به کار رفته است؛ مانند: مشیّت و تکوین اسباب حوادث یا تمکین برای انجام دادن فعلی و تیسیر و آسان کردن آن. برخی گفته اند: اصل واحد در این ریشه، معنای اطلاع با قید رضایت و موافقت است؛ خواه امری نیز صادر بشود یا نه، و این معنا، در تمام موارد کاربرد ریشه اِذن وجود دارد. برخی نیز ریشه اِذن را دارای دو اصل (گوش و علم) دانسته و گفته اند: تمام معانی دیگر به این دو معنا بر می گردند و بین این ۲ نیز نزدیکی وجود دارد؛ زیرا علم به هر مسموعی با گوش حاصل می شود. بعضی، این مطلب را که اِذن به معنای علم باشد، رد کرده و گفته اند: اذن ملازم با علم است، نه خود آن.
معنای اصطلاحی
اذن الهی در اصطلاح، یکی از صفات فعلیه است (صفاتی که انتزاع آن ها بر فرض کردن چیزی غیر از ذات الهی متوقّف بوده، از مقام فعل خدا انتزاع می شوند)، و به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم می شود. اذن تکوینی، از رابطه ای حقیقی بین حوادث و اراده الهی حکایت دارد؛ یعنی هیچ حادثه ای در عالم، بدون استناد تکوینی به خدا، تحقّق نمی یابد. هم وجود اشیا و هم آثارشان به خداوند مستند است؛ ولی اذن تشریعی مربوط به اعمال اختیاری، و به این معنا است که خداوند، از نظر شرعی، انجام دادن عملی را اجازه دهد که نتیجه اش حرام نبودن آن عمل است.
حقیقت اذن تکوینی و تشریعی
از آن جا که حقیقت اذن، شنیدن درخواست کسی و بر آوردن آن است، همیشه، پیش از اذن باید درخواست و طلبی وجود داشته باشد؛ بنابر این، اذن تکوینی خداوند به اشیا برای وجود یافتن که با کلمه وجودی «کن» تحقّق می یابد، به این صورت است که ماهیّات و اعیان ثابته اشیا در مرتبه علم ربوبی، با زبان استعداد از خداوند می خواهند که به آن ها وجود عینی ببخشد و خداوند با فیض مقدّس، این درخواست را برآورده می سازد. درباره آثار موجودات نیز آنان اقتضای ظاهر کردن آثار خاصّی را دارند و با زبان استعداد از خدا می خواهند که آثار خویش را ظاهر سازند. اذن تکوینی الهی در این باره به این معنا است که اگر بین موجودی و اثر آن، مانعی وجود داشته باشد، خداوند آن را برطرف سازد و اگر مانعی وجود نداشته باشد، آن مانع را ایجاد نکند. اذن تشریعی خداوند نیز همین گونه است؛ زیرا انسان ها به طور طبیعی خواسته های گوناگونی دارند و از جمله، خواهان انجام اعمالی هستند که در عالم آخرت به مصلحت آن ها باشد و اذن الهی برای انجام دادن برخی اعمال، برآوردن همین درخواست است.«اذن» در قرآن، بیش از ۴۵ بار به خداوند نسبت داده شده که ضمن آن ها، وقوع حوادث جهان و تشریع احکام دین، به اذن او دانسته شده است.
تفاوت های اذن تکوینی و تشریعی
...

پیشنهاد کاربران

بپرس