[ویکی فقه] مرزبان دیلمی (درگذشتهٔ ذی الحجه ۳۸۸ در ایران) ملقب به صمصام الدوله و مُکَنّیٰ به ابوکالیجار دومین پسر عضدالدوله دیلمی و از امیران آل بویه بود.
پس از مرگ عضدالدوله، امرای دولت او در بغداد وفاداری خود را نسبت به ابوکالیجار اعلام داشتند و صمصام الدوله(ح ۳۵۳-۳۸۸ق/۹۶۴-۹۹۸م) لقبش دادند. وی فارس را به تیول دو برادر خود ابوالحسین احمد و ابوطاهر فیروزشاه داد. ولی شرف الدوله پیشدستی کرد و بر فارس چیره شد و سپاهی را که صمصام الدوله به مقابله فرستاده بود، درهم شکست. نیز ابوالحسین احمد، اهواز را ترک کرد و در پادشاهی طمع بست (۳۷۳ق/۹۸۳م). در همان سال ابوعبدالله حسین بن دوستک، معروف به «باد» از اکراد حمیدیه که پس از مرگ عضدالدوله مَیّافارِقین را تصرف کرده بود، بر نَصیبَین نیز چیره شد و لشکر صمصام الدوله را درهم شکست. دومین لشکر صمصام الدوله نیز در برابر باد تاب مقاومت نیاورد و باد بر موصل هم دست یافت و عزم بغداد کرد.
ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۵، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.
صمصام الدوله آنگاه با فرستادن زیار بن شهراکویه، باد را درهم شکست و بر موصل چیره شد. سال بعد اسفارین کردویه از سرداران بزرگ دیلمی، بر صمصام الدوله شورید و کوشید بهاءالدوله را به نیابت از شرف الدوله، در بغداد به حکومت بنشاند، اما توفیق نیافت و به اهواز گریخت. در ۳۷۶ق/۹۸۶م شرف الدوله بر او تاخت و به پیشنهاد صمصام الدوله که قبول کرد در عراق خطبه به نام او بخواند، وقعی ننهاد و صمصام الدوله را که به اردوی او آمده بود بازداشت کرد و اندکی بعد مجبور شد او را به فارس فرستد.
شکست بهاءالدوله
صمصام الدوله در ۳۷۹ق/۹۸۹م به دستور شرف الدوله کور شد، اما پس از انتشار خبر مرگ شرف الدوله، از زندان آزاد گشت و با دیلمانی که به او پیوسته بودند، در شیراز بر تخت نشست. در ۳۸۰ق/۹۹۰م، سپاهی به مقابله بهاءالدوله که از عراق به خوزستان تاخته بود، فرستاد. این سپاه در نبرد نخست شکست خورد، اما سرانجام بهاءالدوله را درهم شکست و مقرّر شد که صمصام الدوله بر فارس و اَرَّجان فرمان براند و بهاءالدوله عراق و خوزستان را در تصرف داشته باشد.
ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۷۶، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.
...
پس از مرگ عضدالدوله، امرای دولت او در بغداد وفاداری خود را نسبت به ابوکالیجار اعلام داشتند و صمصام الدوله(ح ۳۵۳-۳۸۸ق/۹۶۴-۹۹۸م) لقبش دادند. وی فارس را به تیول دو برادر خود ابوالحسین احمد و ابوطاهر فیروزشاه داد. ولی شرف الدوله پیشدستی کرد و بر فارس چیره شد و سپاهی را که صمصام الدوله به مقابله فرستاده بود، درهم شکست. نیز ابوالحسین احمد، اهواز را ترک کرد و در پادشاهی طمع بست (۳۷۳ق/۹۸۳م). در همان سال ابوعبدالله حسین بن دوستک، معروف به «باد» از اکراد حمیدیه که پس از مرگ عضدالدوله مَیّافارِقین را تصرف کرده بود، بر نَصیبَین نیز چیره شد و لشکر صمصام الدوله را درهم شکست. دومین لشکر صمصام الدوله نیز در برابر باد تاب مقاومت نیاورد و باد بر موصل هم دست یافت و عزم بغداد کرد.
ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۳۵، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.
صمصام الدوله آنگاه با فرستادن زیار بن شهراکویه، باد را درهم شکست و بر موصل چیره شد. سال بعد اسفارین کردویه از سرداران بزرگ دیلمی، بر صمصام الدوله شورید و کوشید بهاءالدوله را به نیابت از شرف الدوله، در بغداد به حکومت بنشاند، اما توفیق نیافت و به اهواز گریخت. در ۳۷۶ق/۹۸۶م شرف الدوله بر او تاخت و به پیشنهاد صمصام الدوله که قبول کرد در عراق خطبه به نام او بخواند، وقعی ننهاد و صمصام الدوله را که به اردوی او آمده بود بازداشت کرد و اندکی بعد مجبور شد او را به فارس فرستد.
شکست بهاءالدوله
صمصام الدوله در ۳۷۹ق/۹۸۹م به دستور شرف الدوله کور شد، اما پس از انتشار خبر مرگ شرف الدوله، از زندان آزاد گشت و با دیلمانی که به او پیوسته بودند، در شیراز بر تخت نشست. در ۳۸۰ق/۹۹۰م، سپاهی به مقابله بهاءالدوله که از عراق به خوزستان تاخته بود، فرستاد. این سپاه در نبرد نخست شکست خورد، اما سرانجام بهاءالدوله را درهم شکست و مقرّر شد که صمصام الدوله بر فارس و اَرَّجان فرمان براند و بهاءالدوله عراق و خوزستان را در تصرف داشته باشد.
ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۷۶، دارصادر، بیروت، ۱۳۹۹ق.
...
wikifeqh: ابوکالیجار_صمصام الدوله_دیلمی