ابن علقمی

[ویکی اهل البیت] دانشمند بزرگ شیعی قرن هفتم هجری و وزیر آخرین خلیفه عباسی به نام «مستعصم» بود.
محمد بن احمد بن محمد معروف به «ابن علقمی» دانشمند بزرگ شیعی قرن هفتم هجری و وزیر آخرین خلیفه عباسی بود که خدمات شایانی به مکتب شیعه کرد. لقب او مؤیدالدین و کنیه اش ابوطالب معروف به ابن علقمی / بود و در سال 593 هـ.ق دیده به جهان گشود.
ابن علقمی، وزیر باکفایت شیعه، اهل بغداد بود و در آن شهر رشد یافته سرانجام به وزارت رسید. به همین دلیل محدث قمی و محقق مصری که کتاب نهج البلاغه ابن ابی الحدید را تحقیق و بررسی کرده است، هر دو با عنوان. ابن علقمی بغدادی از وی یاد کرده اند. همچنین تا آن جا که نویسنده مقاله تتبع کرده است. در بیشتر کتاب ها او را به بغداد نسبت داده اند و کسی با عنوان قمی و «ایرانی الاصل» از وی یاد نکرده است.
البته مرحوم شهید قاضی نورالله، مؤلف کتاب «مجالس المؤمنین» می نویسد: «چون وزیر قمی الاصل بود، در مذهب تشیع و محبت اهل بیت علیهم السلام و شیعه ایشان غلو می کرد».
ولی به نظر می رسد این دیدگاه، با حقایق تاریخی موافق نباشد و شاید مرحوم قاضی به اندازه کافی دقت نکرده است. آری! ممکن است وجود وزیر دیگر به نام «مؤیدالدین محمد بن محمد بن عبدالکریم قمی» (وزیر مستنصَر عباسی) و «شرف الدین ابوطاهربن سعد القمی» (وزیر ملکشاه سلجوقی) که هر دو شیعه بودند، موجب این اشتباه شده باشد.
مورخ معروف اهل سنت «محمد شکر کتبی» می نویسد: ...«علی مؤیدالدین» از دنیا رفت و او یکی از استادان «دارالخلافه» بغداد بود. لذا نویسنده بر این باور است، چون لقب ابن علقمی همانند لقب محمد بن معروف به مؤیدالدین وزیر مستنصر بود، چنین اشتباهی روی داده است.
این وزیر باکفایت و مدبر به مذهب مبارک اهل بیت و مذهب شیعه امامیه اعتقاد راسخ و محکم داشت. «ابن کثیر شامی»، از مورخان بزرگان اهل سنت، می نویسد: «او از رافضیان بوده» صاحب کتاب: «النجوم الزاهره» معتقد است: تمام این کارها (کشته شدن خلیفه عباسی و فتح بغداد بدست سپاه مغول) از کارهای وزیر، ابن علقمی رافضی بود.
ابن عماد حنبلی در «شذرات الذهب» تصریح می کند: ابن علقمی مرد بسیار فاضل، اما در عقیده و مرام تشیع خود بسیار متعصب و تندرو بود. در میان علمای شیعه نیز مرحوم قاضی شهید، شیعه بودن او را مسلم دانسته است و محدث قمی از وی با عبارت «ابن علقمی وزیر بغدادی و شیعه»/ یاد می کند.

ابن عَلقَمی (ح ۵۹۱ـ۶۵۶ق)
وزیر مستعصم آخرین خلیفۀ عباسی. در خانواده ای شیعی در شهر نیل بر کرانۀ نهری به همین نام زاده شد. به هنگام جلوس مستعصم بر تخت خلافت در ۶۴۰ ابن علقمی استاذالدار بود و در ۶۴۳ به وزارت او رسید. درباره همکاری او با مغولان در فتح بغداد گویا ابن علقمی از غارت شدن کرخ شیعه نشین کینه ای از دستگاه عباسی در دل داشت، امّا نمی توان میزان تأثیر نقش او را به درستی حدس زد؛ امّا مسلم است که با سران سپاه خلیفه به منظور عدم مقابله با لشکر مغول، توافق کرده بود. با این همه نمی توان به گفتۀ مورخانی اعتماد کرد که ابن علقمی عمداً بغداد را از لشکریان خالی کرد و شهر را بی دفاع گذاشت و یا شخصاً مسئول شکستن بند بشیریه بود، که در هزیمت فاجعه بار سپاهیان خلیفه تأثیر عظیم داشت. مغولان او را مدتی کوتاه در مقام وزارت باقی گذاشتند و پس از فوتش (۶۵۶ق) پسرش شرف الدین ابوالقاسم علی جانشین او شد. امّا از طرف دیگر برخی جانشین ابن علقمی را شخصی به نام عمران از اهالی بعقوبه می دانند. مورخان دربارۀ تبار ایرانی یا عربی ابن علقمی اختلاف نظر دارند.