هوا

وازشت آن [آتش] است که در ابر حرکت دارد، و تیرگی و تاری هوا را نابود کند و خویشکاری او باریک، سبک کردن ( = رقیق کردن ) ذاتی ستبری هوا و گداختن تگرگ و به اندازه گرم کردن و تافتن و قطره دار کردن آبی است که ابر دارد. ( راشدمحصل، 1385، ص 50 - 51 )
-
čiyōn gyān ka tan be ǰumbēnēd, tan pad ham - zōrīh frāz - raftār bawēd, ān mēnōg ī wād [ī] andar - čihrīg, wād ī andar - wāyīg frāz ǰumbēnīd, hamāg zamīg ē ( w ) - kardagīhā wād frāz *wāyīd. ( Anklesaria, 1964, p. 20 - 21 )
چون جان که تن را بجنباند، و تن به هم زوری ( = به نیروی ) آن فرازرفتار بود ( = حرکت کند ) ، آن مینوی �باد اندرچهری�، �باد اندروایی� را فراز جنبانید و باد همه زمین را یکسره فراز وزید. ( راشدمحصل، 1385، ص 42 )
-
fradom baxšīhist ō se [kardag] ī ast: čahār - pāy ī zamīg - rawišn ud māhīg ī āb - šnāzišn, murw ī andarwāy - wāzišn. pas ō panǰ ēwēnagān ī ast: čahār - pāy ī gird - sumb ud dō - gānag - sumb, panǰ - čang ud murw ud māhīg, kē - šān māništ andar panǰ gyāg, xwānīhēd: ābīg, unīg, *wāyendag, frāx - raftār čarag - arzānīg. ābīg: māhīg ud *pah ud stōr ud gōspand ud dad ud sag ud murw ī andar āb bawēd, unīg: *samōr ud mušk ud abārīg hamāg sūrāg - mānišnān [ud] rawišnān. ud wāyendag: hāmōyēn murwān. frāx - raftārān: dad ī nē dast - āmāg. čarag - arzānīgān: har čē pad ramag ud čarag dārīhēd. ( Anklesaria, 1964, p. 34 )
نخست به سه کرده ( = فصل ) بخش شد که است: چهارپای بر زمین رونده و ماهی در آب شناکننده و مرغ در هوا پروازکننده. پس به پنج آیینه ( = نوع ) که است: چهارپای گِردسُم و دوگانه سُم، پنج چنگ و مرغ و ماهی که مانشت ( = مسکن ) ایشان در پنج جای است، آبی، زیرزمینی، پرنده، فراخ رفتار ( = وحشی ) و چراارزانی ( = اهلی ) خوانده شود. آبی: ماهی، چهارپا و ستور و گوسپند و دد و سگ و مرغ که در آب باشد. زیرزمینی: سمور و موش و همه سوراخ زیان و سوراخ روندگان دیگر. پرنده: همه مرغان. فراخ رفتاران: دد که دست آموز نیست، چراارزانیان: هر چه در رمه و چراگاه نگهداری شود. ( راشدمحصل، 1385، ص 47 - 48 )
u - m ō ham passāxtan, abāz dādan hugartar dwāzdah dāmān ī - m pad bun be dād. fradom ka - m asmān winārd astūn, anabar - dāštār, kē - š az ēč kust nē hēnd gētīgān be - dāštārīh, ud dudīgar ka - m zamīg winārd mayānag [ī] asmān ka ō kadār - iz - ē nēmag nē nazdīktar būd, homānāgīh ī zardag ī xāyag mayān [ī] xāyag ud sidīgar ka - m xwaršēd brēhēnīd. čahārom ka - m māh brēhēnīd. panǰom ka - m andar urwarān was gōnag rang ud *pēsišn be dād. šašom ka - m andar urwar ātaxš pad *asōzišnīh be dād. haftom ka - m hōšag ō zamīg be burd ud pad hangām ī *frāz - waxšišnīh barōmand bawēnd ō xwarišn ī mardōmān ud gōspandān rasēnd… nohom ka - m andar mādagān zahag be *winārd, abar nihuftan ī be - widard; u - m ǰud - ǰud andar ān ārōyišn paydāgēnīd, ast, xōn, mōy ud blagm ud pay ud *srū. dahom ka - m tanōmand murwān pad - parr andarwāy wāyēnīd. yāzdahom ka - m āb *pāy - rawīh homānāgīh ī frāz - raftār dād. dwāzdahom [ka - m abr frāz dād kē] ul - abar - burdār ī āb ī wārānēnīdār ī wārān. ( Anklesaria, 1964, p. 139 - 140 )
برای من به هم ساختن [و] باز آفریدن آسان تر از دوازده آفرینشی است که در آغاز آفریدم. نخست، آسمان را بیاراستم، بدون ستون، بدون نگهدار، که از هیچ سوی آن را نگاهبان مادی نیست؛ و دوم که زمین را میان آسمان بیاراستم که به هیچ نیمه نزدیک تر نبود، مانند زردۀ تخم مرغ در میان تخم مرغ و سوم که خورشید را آفریدم؛ چهارم که ماه را آفریدم؛ پنجم که در گیاهان انواع رنگ و زیور بیافریدم؛ ششم که در گیاه آتش را به ناسوزایی آفریدم؛ هفتم که خوشه را در زمین بردم که در هنگام روییدن برومند ( = دارای محصول ) باشند و به خوردن مردمان و گوسپندان رسند . . . نهم که در [زهدان] مادگان بچه را نهادم برای نهفتن گذشتگان ( = پر کردن جای مردگان ) و جدا جدا در آن ( = بچه ) رویش پدید آوردم؛ استخوان، خون، موی و بلغم و پی و ناخن. دهم که مرغان تندار پردار را در هوا به پرواز در آوردم؛ یازدهم که آب را پای رفتن مانند روند[گان] آفریدم؛ دوازدهم که ابر را آفریدم که بالا برنده آب باراننده باران است. ( راشدمحصل، 1385، ص 94 )

هوا پارسی است.

ز وشم دهانش جهان تیره گون
دو چشمش بسان یکی چشمه خون
فردوسی
جو= پناد
هوا= وای
بخار= وشم/نژم/هلم/مژ/دم
عنصر= گوهر
ضد=اخشیج
جزیره=اداک/اراگ ( نام راق نیز از همین امده )
خلیج=خور =خلیده دریا
وزن=سنجه

( ( زفرّش جهان شد چو باغ بهار ؛
هوا پر ز ابر و زمین پرنگار. ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 226. )
به نظر می رسد واژه " هوا " که در پهلوی در ریخت " وای " بکار می رفته است با واژه انگلیسی weather به معنی آب و هوا و واژه وایو اوستایی با واژه هندی वायु ( vaayu ) قابل سنجش باشد.