[ویکی فقه] هرگاه
نخل یا
درخت دیگری بین دو نفر یا بیشتر
مشترک باشد، یکی از آنان می تواند
سهام بقیه را از محصول پس از تخمین در مقابل مقداری معلوم تقبل نماید.
مثل این که پس از تخمین مقدار
میوه باغ یکی از
شریکین به دیگری گوید
سهم خود را مثلا به ده
خروار به تو واگذار نمودم و دیگری بگوید قبول کردم.
در
متون فقهی امامیه از این
معاوضه به «قباله»
تعبیر شده است.
برخی از
فقهاء این نوع معامله را نوعی
صلح دانسته اند.
لیکن
محققین معتقدند که آن
معامله ای است مخصوص و مستقل غیر صلح و بیع و لذا
صحت آن
مشروط به شرائط خاصه بیع و صلح نمی باشد.
[ویکی اهل البیت] (قَباله یا قِباله) در لغت، مکتوبی را گویند که در آن می نویسند چیزی را که انسان ملتزم می گردد از کار و عمل و یا دین و جز آن و نیز چون کسی قبول کند چیزی را به طور مقاطعه و نوشته ای بر طبق آن نویسد، آن نوشته عبارت است از قباله، ضمانت نامه و معاهده .
در
قرآن مجید، آیات بسیاری به مکتوب نمودن قراردادهایی که برای اشخاص، الزام و یا دیِنْی را ایجاد می نماید و همچنین توصیه مؤکد بر انجام درست آن و عدم تخطی از مفاد و شرایط قراردادها آمده است.
قباله ها، اسنادی هستند که متضمن هر نوع قرارداد، تعهد و التزام بین دو طرف بوده و به تناسب دارای اَشکال و مضامین متفاوت هستند. قباله از نظر حقوقی، سند معامله، عقد و سند مالکیت است. البته در اینجا قباله ها به عنوان یک دسته بزرگ از اسناد حقوقی محور بحث نیست بلکه عمدتاً به آن از نظر بخشی از مجموعه اسناد خطی کتابخانه نگریسته می شود. از نظر شکل ظاهری قباله ها اشکال متفاوتی دارند، چنانکه به شکل یک برگ و یا چند برگی و گاه به صورت دفتر و یا طومار نیز دیده شده اند.
قباله از نظر مضمون و محتوا؛ شامل اسناد خرید و فروش (قطعی)، مصالحه نامه، اجاره نامه، تعهدنامه یا التزام نامه، عقدنامه و طلاق نامه، شهادت نامه و استشهادنامه، استعلام نامه و قسمت نامه است. نوعی از قباله ها، قباله ازدواج است. در قباله های ازدواج که به شکل یک برگی و گاه دفتری بوده است، علاوه بر ذکر نام زوجین، نام پدر و القاب ایشان نیز مذکور است و نیز میزان مهریه و صداق تعیین شده به شکل نقد و یا جنس و یا ملک نیز می آمده؛ در برخی عقدنامه ها، سیاهه جهیزیه زوجه هم ذکر می شده که به تصدیق زوج، مهر می خورده است. در اطراف عقدنامه ها مهر شهود و تصدیق کنندگان بر وقوع این عقد دیده می شود.
از دیگر انواع قباله ها، اسناد معاملاتی است که به صورت قباله خرید و فروش قطعی، مصالحه نامه و یا اجاره نامه تنظیم می شده و حاوی شرایط مورد معامله، حدود جغرافیایی ملک، مختصات موضوع مورد معامله، مبلغ تعیین شده، زمان مورد بحث، تعهدات هر یک از طرفین، و نیز شرایط فسخ معامله بوده و موارد مذکور باید به طور دقیق و با الفاظ عربی و عبارات فقهی بیان می شد. برخی سندشناسان، انواع فرمان ها و
احکام را به جهت آن که التزام و تعهد و قرار را نشان می دهد، نوعی قباله می دانند ولی به سبب آن که این نوع اسناد در زندگی عادی اجتماع جاری نبوده و همه مردم را شامل نمی شده، از دایره اسناد عادی خارج و تنها از آن به عنوان "سلطانیات" یاد می شود.
نوعی دیگر از قباله، قسمت نامه است که متضمن تقسیم مایملک فرد میان افراد خانواده خود بود؛ با ذکر نام افراد و سهم دقیق هر یک از ایشان، همراه با مُهر شهود و تصدیق کنندگان متن. قراردادهای اداری و شرکتی نوع دیگری از قباله هاست که "شراکت نامه" نامیده می شود. از آنجا که محتوای این قراردادها مانند قباله های خرید و فروش متضمن موضوع مورد شرکت، مختصات، تعهدات، شرایط و مبلغ تعیین شده و نیز شرایط فسخ معامله بوده است، می توان آنها را در ردیف قباله ها طبقه بندی کرد.
قباله ها همواره در میان خانواده ها چون مایملکی گرانبها حفظ می شده است، به همین دلیل از لحاظ کمیت در مجموعه اسناد بیشترین مقدار را به خود اختصاص داده اند. امروزه، مطالعه قباله ها می تواند به شناخت بیشتر فرهنگ بومی منجر شود و اطلاعات گوناگونی در زمینه ویژگی های اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، اقتصادی و زندگی مردم در یک دوره تاریخی خاص در اختیار قرار دهد.
قباله ها اغلب به عربی نگارش شده و معمولاً با یک مطلع خاص آغاز می شوند. چنانکه قباله های خرید و فروش بیشتر با عنوان "هوالمالک بالاستحقاق" و عقدنامه ها با مطلع "هوالمؤلف بین القلوب" شروع می شوند.
